Ein ágæt og | nytsamleg |kvæða | bók | ort af þeim sæla guðskennimanni | síra Ólafi Guðmundssyni | forðum sóknarherra að Söndum við | Dýrafjörð á Vestfjörðum. | Byrjuð af skáldinu: Ár eftir Guðs burð | 1635. En fullgjörð og uppskrifuð | af áðursögðu skáldi Anno 1655. | Nú ný skrifuð anno kristi 1762 | á Felli í Vopnafirði af | Gísla Sigurðssyni (1r). Staðarheiti er skrifað með villuletri í handriti, en nafn Gísla með nokkurs konar rúnaletri. Sjá nánar í Ólafi Davíðssyni, Víg spánverja á Vestfjörðum 1615 og Spönsku vísur eftir séra Ólaf á Söndum, bls. 131.
Samkvæmt titilsíðu er höfundur kvæðanna séra Ólafur Guðmundsson og á hann að hafa ort þau á árunum 1635 til 1655. Í þeim handritum sem sálmarnir og kvæðin eru í, er ávallt getið Ólafs Jónssonar á Söndum sem höfund kvæðanna. Í Katalog over de oldnorsk-islandske håndskrifte, nr. 812, kemur fram að Ólafur Jónsson á Söndum sé höfundur, en ekki Ólafur Guðmundsson. Johnny F. Lindholm nefnir í doktorsritgerð sinni, Sandheds Veje : Lutherske Strejflys over Ólafur Jónsson á Söndums Digtning, að skrifari hafi skráð nafn Ólafs rangt, þ.e. Guðmundsson en ekki Ólafsson (bls. 121) og vísar síðan í handritið Lbs 2150 4to sem frumrit, þar sem höfundur er einnig sagður „Guðmundsson“, (bls. 120).
„Fyrsta iðrunarkvæði“
„Sjálfur drottinn Guð sannleikans / sagt hefur málshátt þann ...“
„... hugraun minni Guð hjálpa þú við.“
32 erindi.
„Annað iðrunarkvæði“
„Margur unir í myrkri sér / megi hann skemmtan finna ...“
„... frómur kristinn far vel dagana alla.“
48 erindi.
„Þriðja iðrunarkvæði“
„Ó, eg manneskjan auma / erfitt mér ganga vill ...“
„... minn Guð vor meinin græði.“
17 erindi.
„Fjórða iðrunarkvæði“
„Þó erindi vísna vessa / vilji mér falla þungt ...“
„... lof sé Guði án enda.“
13 erindi.
„Fimmta iðrunarkvæði“
„Enn vil eg einu sinni / yrkja kvæði um stund ...“
„... hugur minn hjá þér standi / hvort eg lifi eða dey.“
16 erindi.
„Sjötta iðrunarkvæði“
„Eg skal hér byrja mín skriftarmál / skýrt fyrir kristnum mönnum ...“
„... og þér sé lof án enda. Amen.“
34 erindi.
„Sjöunda iðrunarkvæði“
„Mér væri skyldugt að minnast á þrátt / minnar sálar fátækt og stóran vanmátt ...“
„... láttu mig aldrei ljúfur, Guð minn losna frá þér. Amen. Amen.“
10 erindi.
„Nú eftirfylgir af Guðs boðorðum og af góðum verkum, vísur og kveðlingar“
„Hress upp þinn hug / opna þitt eyra ...“
„... að þjóna hvað oss af þér býðst.“
9 erindi.
„Eitt gyllini A B C“
„Alleina til Guðs set trausta trú / á tæpa mannshjálp ei bygg þú ...“
„... oft hefur margra hug það kreinkt.“
24 erindi. Nótur við fyrsta erindið (en það vantar nóturnar).
„Einn dygða spegill af Guðs boðorðum“
„Hljóttu Guðs náð hvorn og einn / sem heitir og ert hans lærisveinn ...“
„... hér er nú mál að þagni.“
31 erindi.
„Nokkur kvæði af heilagri skrift, fyrst Gedeons kvæði“
„Gedeons kvæði“
„Mér tekur að þykja tíminn langur úr máta / mín tunga vill því skemmtan í fram í láta ...“
„... með hvíldinni vil það styrkja.“
31 erindi.
„Annað kvæði“
„Ævin misjöfn yfir hann dreif / á ýmsa veguna hamingjan sveif ...“
„Af Jósephs unga Jakobs syninum fríða ...“
„... þó hann oss agi til enda lifsins tíða.“
30 erindi auk viðlags.
„Kvæði af þeirri bersyndugu kvinnu. Luc. 7. cap.“
„Andleg skáldin iðka mest / efnið úr Guðsjalls ræðum ...“
„... so hann þorni í stað.“
44 erindi.
„Kvæði af þeirri kanversku kvinnuni. Matth. 15. cap.“
„Kennir í dag oss kristnum vinum / kvinnan ein í Guðspjallinu ...“
„Sá er hjálparinn sérhvors manns ...“
„... ljúfur og hjálparsnar.“
9 erindi auk viðlags.
„Söngvísa af forkláran Kristi á fjallinu Tabor. Matth. 17.“
„Önd mín öllu angri svipt / efni sér kvæði af helgri skrift ...“
„... bera hjálp oss þitt okið sætt.“
13 erindi.
„Söngvísa á móti búksorg. Matth. 6. Tón: Lifandi Guð þú lít þar á“
„Yfir herrum tveim enginn mann / undir eins þjónað getur hatar þann ...“
„Lifandi Guð þú lít þar á“
„... sá sé á söng mínum endir. Amen.“
16 erindi.
„Fögur söngvísa“
„Hugsun kalda hef eg að halda / um hörmung alda í hjarta mínu fyrr og síð ...“
„... og burtu vandi, þungri raun og þreyi so af.“
20 erindi.
„Kvæði af kristilegum herskrúða“
„Frá öndverðri æskutíð / Guðs lýðs er gjarnt hér að reyna ...“
„Guðs lýð er gjarnt hér að reyna ...“
„... stórt stríð um stund hvorja og eina.“
25 erindi auk viðlags.
„Enn eitt Guðspjalls kvæði“
„Herra minn Guð helgasti / hjartans vinur trúfasti ...“
„... lof Guði og lotning veita.“
20 erindi.
„Eitt kvæði IX: Mannsins óvinum hér í heimi og ætti að standa fram hjá iðrunar kvæðunum með réttu“
„Gaumgæfið kristnir og gefið til hljóð / sem guðrækni hafið sanna ...“
„... lát oss hér stöðuga standa.“
15 erindi.
„Fögur söngvísa til kristum. Tón: Þér sé lof og dýrð“
„Ó, Jesú minn, eg finn álíður hér / trú er sú mín til þín ...“
„Þér sé lof og dýrð“
„... syndlausan mig af dauða upp vek. Amen.“
6 erindi.
„Annað kvæði um góða heimför“
„Burt skal hrinda beiskum dauðans kvíða / Maríuson hefur mér í vil ...“
„Tefja mun eg af tímann vetrarhríða ...“
„... heimför góða hann mér gefur á síðan.“
19 erindi auk viðlags.
„Ein nytsamleg söngvísa á móti djöfulsins freistingum, og illum innblæstri. Tón: Jesús Kristur á krossi var“
„Heyr mig mín sál og hraust þú vert / hvað er þér að þú sorgfull ert ...“
„Jesús Kristur á krossi var“
„... fári um dagana alla. Amen.“
53 erindi.
„Hvað um Guðs orð“
„Valla kalla eg vera við oss / víst meðal kristinna þjóða ...“
„Eitt blóm er mjög mætt ...“
„... Orð Guðs er ágætt, því allt græðir það.“
12 erindi auk viðlags.
„Annað kvæði sömu meiningar“
„Adam braut og öll hans ætt / Evangelíum er dýrmætt ...“
„Evangelíum er dýrmætt ...“
„... bót vinnur sorgar móðum.“
8 erindi auk viðlags.
„Kvæði um góða samvisku“
„Gjörist mín hyggjan glöð og þýð / því Guðs er lundin blíð ...“
„... þú mín sál, þessu gjarnan vel hlýð.“
13 erindi.
„Annað kvæði um góða samvisku. Með lag sem Sússönnu kvæði“
„Guðs míns dýra / gjöri eg að skýra ...“
„Sússönnu kvæði“
„... herrans Jesú dýra blóð.“
13 erindi.
„Þriðja kvæði nær eins“
„Umburðarlyndið birti eg best / blómstur guðrækninar ...“
„... enn óþolinmæði er eitran sálarinnar.“
13 erindi.
„Enn eitt kvæðis korn. Tón: Í heimi þessum er enginn“
„Faðir vor Guð og frelsari kær / flyt þér til mín og vert mér nær ...“
„Í heimi þessum er enginn“
„... gef að eg komist í himininn þinn.“
14 erindi.
„Kvæði um andlega hrörnan mannlegrar náttúru eftir fallið“
„Ber eg hér fram þá bevísing / af bókuðum skriftarorðum ...“
„Enginn megnar sér til sanns ...“
„... einn Guð ráða má.“
10 erindi auk viðlags.
„Líkfarar minning“
„Hugsa fyrst sem hyggnum ber / hvað harla stutt þín lífstund er ...“
„Nær framliðnum fylgir þú ...“
„... þessa hugsun þú átt í hjarta að geyma.“
22 erindi auk viðlags.
„Kvæði“
„Eitt sinn réð eg að þenkja það / nær þeigjandi var eg í nokkrum stað ...“
„Harm hefur mér í hjartans leynum ...“
„... mig langar eftir lundi einu þar liljan grör.“
18 erindi auk viðlags.
„Um baráttu holdsins og andans. Í einum kristnum manni hér á jörðu“
„Mín ástundan mest sú er / á meðan eg lifi í heimi hér ...“
„Það man lengst sem lærir fyrst ...“
„... þá mun um síðir náttúran þýðast námið.“
19 erindi auk viðlags.
„Söngvísur á morgna. Tón: Á þig alleina, Jesú Krist“
„minn Guð um þessa morgunstund / mjúklega vil eg þig lofa ...“
„Á þig alleina, Jesú Krist“
„... amen, amen sé ætíð það.“
14 erindi.
„Annar lofsöngur á morgna. Tón: Lít upp mín ljúfa önd“
„Guð gefi oss góðan dag / gangi oss allt í hag ...“
„Lít upp mín ljúfa önd“
„... frelsandi raunum úr.“
12 erindi.
„Kvöldsöngur. Tón: Himneski Guð vor herra et.“
„Sætt lof Guði syng fegin / sál mín með rósamt geð ...“
„Himneski Guð vor herra“
„... líknin þín lofsamleg. Amen, ó, Jesú amen.“
10 erindi.
„Annar kvöldsöngur. Með himna lag“
„Framorðið er og meir en mál / að minnast á Guð þinn kristin sál ...“
„Með himna lag“
„... lát mig til skammar verða ei. Amen.“
22 erindi.
„Nú eftir fylgja kvæði“
„Tel eg það hvors eins tign og mestan sóma / náðugum Guði að ná til sanns ...“
„... og una sér við hans dóma.“
8 erindi.
„Nú koma huggnarkvæði kveðin fyrir góða vini og flesti kvennleginn það kvæði hið fyrsta“
„Manninum er hér mjög so varið /mun það sjaldan hann hugsi ei parið ...“
„... mun eg so enda hið fyrsta krydd.“
33 erindi.
„Annað huggunarkvæði. Með sama lagi sem hitt“
„Aldinið annað eg upp mun leita / í þessu einu það fólgið má heita ...“
„... sem faðma að sér ráðin góð.“
14 erindi.
„Þriðja huggunar kvæði. Með lag sem Hjóna sinna“
„Herra Guð himins og jarðar / heita gjöri eg á þig ...“
„Hjónasinna“
„... öllum þegar eg dey. Amen.“
13 erindi.
„Fjórða huggunarkvæði“
„Blessan Guðs og blíðu hans einninn líka / boðast þér hin verðuga heiðurs píka ...“
„... og brjóta máls fegurð alla.“
21 erindi.
„Fimmta huggunarkvæði“
„Eg vil so mitt ávarp byrja / til yðar mín góð jómfrú ...“
„... bæti Guð mein þitt stríða.“
18 erindi.
„Sjötta huggunarkvæði. Með lag sem það gamla Ellikvæði“
„Holl í hagkvæman tíma / heilsan mín sé yðar send ...“
„Ellikvæði“
„... í friði Guðs líf hin fróma.“
13 erindi.
„Sjöunda huggunarkvæði“
„Blessi Guð þig kvendið kært / og kvitti af hugararins pín ...“
„... og sjái minn Guð til þín.“
10 erindi.
„Áttunda huggunarkvæði“
„Sértu kvödd með sæmd og virt / seljan ofnis láða ...“
„... aldurs stundum þínum. Amen.“
18 erindi.
„Níunda huggunarkvæði. Tón: Gæsku ríkasti græðari minn“
„Guðs náð og blessan greiðist góð / gifturík yfir þér meyjan rjóð ...“
„Gæsku ríkasti græðari minn“
„... yfir þig skyggi, heilagur í hug þér byggi.“
10 erindi.
„Tíunda huggunarkvæði. Kveðið um árið þá bólan gekk seinast. Lagið Líkt sem við lauk“
„Helst er mér nú af hjarta leið / hörmung náunga minna ...“
„Líkt sem við lauk“
„... Kristur þess öllum unni.“
18 erindi.
„Ellefta huggunarkvæði“
„Heilbrigðum manni hvorjum ber / að harma með þeim sem líða ...“
„... en gálausir forsmán líða.“
18 erindi.
„Tólfta huggunarkvæði. Tón: Minn Krist ástkæran Guð“
„Mælt er að fyrr en Guð gleður / grætir hann raunum meður ...“
„Minn Krist ástkæran Guð“
„... og hér með fögnuði fyllir.“
14 erindi.
„Þrettánda huggunarkvæði. Með lag sem Hugvekja“
„Þér vil eg kurteist kvendi / kærlega heilsan mína ...“
„Hugvekja“
„... bróður ráðin laga eg yðar þar inni.“
15 erindi.
„Fjórtanda huggunarkvæði. Með sama lagi sem Hugbót“
„Hér hef eg lítinn harmagrát / mér hugað í ljóð að færa ...“
„Hugbót“
„... fyrir miskunar huggun blíða.“
16 erindi.
„Fimmtanda huggunarkvæði“
„Syrg ei, mín sæta, syrg ei þú / bið eg Guð þér bæta ...“
„... mín hæversk frú.“
13 erindi.
„Sextánda huggunarkvæði“
„Jesú sonur hins góða Guðs / gleðji þig mær hin bjarta ...“
„... að gott eg á nokkuð vinni.“
4 erindi.
„Kvæði af sjö dygðum guðlegs lífernis, sem maður á hvorn dag að hugleiða“
„Hvör sá kristinn karl og víf / sem komast vill inn í eilíft líf ...“
„... oss þar gefi hann eilífan frið og æru krans. Amen.“
10 erindi.
„Eitt kvæði að menn sálist uppá Guðs fyrirheit“
„Orðið Guðs er andi og líf / í andláti styrkir það menn og víf ...“
„Sigursælan sér hvörn má þann prísa ...“
„... á dómi Guðs vér dýrðlegir munum upprísa. Amen.“
19 erindi auk viðlags.
„Ein fögur söngvísa, má syngja við tví ef vill: Lagið er sem eftir fylgir:“
„Heyr þú oss himnum á / hýr vor faðir börn þín smá ...“
„... amen amen það eflaust sker. Amen í Jesú nafni.“
10 erindi. Nótur við fyrsta erindið (en það vantar nóturnar).
„Kvæði að nafni Drykkjuspil“
„Gleður mig oft sá góði bjór / Guði sé þökk og lof ...“
„Hýr gleður hug minn ...“
„... og hýr gleður hug minn.“
Hluti þessa kvæðis er birt í: Sigurjón Einarsson: Séra Ólafur á Söndum, bls. 109.
15 erindi auk viðlags.
„Ein söngvísa Tón: Hugraun mitt hjartað stangar“
„Kom nú minn herra Kristi / kom nú og blessa mig ...“
„Hugraun mitt hjartað stangar“
„... so læt eg kvæðið standa.“
Endir þess fyrra parts af þessari Kvæðabók
11 erindi.
„Kvæði um góðan vetur“
„Þökk skulum drottni þýða tjá / það er vor skyldan rétta ...“
„... á lærdóms menntir fínar.“
21 erindi.
„Sumar boði“
„Blessaðan tíma börn Guðs mega það kalla / sem Krists upprisan kennist á ...“
„... sýnir oss blíðu alla.“
23 erindi.
„Eitt kvæði um hrörnan mannds“
„Nokkuð einslega nú vilja mér / nálægar stundir líða ...“
„Fyrnist Ísland fríða ...“
„... fari vel Ísland fríða.“
11 erindi auk viðlags.
„Ævisaga þess sem bókina hefur ort og samantekið“
„Mjög hneigist þar til mannslundin hrein / að minnast á drottinn með skáldskapargrein ...“
„... þung mæða hugarins þar sneyðir frá.“
17 erindi.
„Nokkur erindi“
„Í heimi þessum sé hegðun þín / so hæstum drottni lýki ...“
„... erfðu himna ríki.“
10 erindi.
„Kvæðið Lukkuboði. Ort til sama manns yfir konu sinni og börnum. Með Lilju lagi“
„Jesú Sýraks læt eg í ljósi / lærdómsgrein í kvæði einu ...“
„Lilju lag“
„... hér so vendi kvæði á enda.“
40 erindi.
„Húsmóður kvæði. Þeirrar sem lúin er: af langvarandi mæðu og vífstarfi“
„Skaða mun ei þó skemmti eg mér / og skýri frá því sem drottinn lér ...“
„Eg hefi tryggð við traustan Guð minn bundið ...“
„... úr minnisbyggð skal mér því aldrei hrundið.“
31 erindi auk viðlags.
„Annað húsmóður kvæði“
„Gott er að eiga Guð minn að / gjörist mér skylt að prísa það ...“
„Þá gæfugrein, Guð minn láti ei dvína ...“
„... þung eru mein að missa vinsemd þína.“
19 erindi auk viðlags.
„Eitt kvæði sent sínu dóttur nafni“
„Kvæði vil eg með kærleiks skil / kveða fyrir þér ágætt sprundið rjóða ...“
„... dugi þér Jesús dóttur nafn mitt góða.“
12 erindi.
„Annað kvæði eins“
„Líð mín dóttir ljúfmannleg / þó lítt megi ræðan falla ...“
„Séð fæ eg þig sjaldan ...“
„... í hönd með þér að halda héðan til sín.“
20 erindi auk viðlags.
„Barnagælur að dilla með börnum“
„Með því eg skyldumst / að mæla og hugsa ...“
„... skírðum þeim öllum skaparans fuglum.“
20 erindi.
„Hér eftir koma Historisk kvæði af ýmsum undarlegum og sorgarfullum tilfellum. I. Dorotheu kvæði. Tón: Einn herra eg best ætti“
„Eitt sinn með öðrum kristnum / ein var guðhrædd jungfrú ...“
„Einn herra eg best ætti“
„... so endast kvæðið vífs.“
15 erindi.
„Af tveimur systrum. Utanlands sem skéði Anno 1617. Tón: Allt mitt ráð til Guðs eg set“
„Karlmenn og kvinnur öldruð og ung / álitið þessi tíðindin þung ...“
„Allt mitt ráð til Guðs eg set“
„... amen það ætíð standi.“
20 erindi.
„Lofkvæði eins bónda eftir fengna frelsan af Guði úr hrakreisu, eitt sinn er hann henti. Lag sem á Odds brag“
„Mjög skyldugt það mönnum er / að meta og virða í brjósti sér ...“
„Oddsbragur“
„... so heiðrandi sonur og andi sjái til mín. Amen amen.“
23 erindi.
„Endir bókarinnar. Skáldið seigir þessarar bókar“
„Illa pappírs pella / varúð á því ári ...“
„... og fimm einar sannreynast.“
Enduð þann 12. desember mánaðar.
1 erindi.
„Registur bókarinnar yfir kvæðin“
„ A. Aleina til Guðs set trausta trú ...“
„... Sætt lof Guði syng feiginn.“
„Endalyktum“
Eftirrit af Lbs 2150 4to þar sem sama villa er á forsíðu um nafn höfundar. Auk þess NKS 139b 4to sem er elsta afskriftin af Kvæðabók Ólafs Jónssonar af Söndum.
„ Allir fagna Guðinum ...“
„... rétt með tveimur settum.“
J. Þorkelsson. (1888) Om digtningen på Island i det 15. og 16. århundrede, s. 455.
Ólafur Davíðsson. (1894) Íslenzkir vikivakar og vikivakakvæði.
4 erindi. Ártalið „1762“ kemur fram í lokaerindi.
Með eigin hendi, Jakob Sigurðsson, kansellíbrotaskrift og fljótaskrift (bl. 105r-116v).
Lítið um spássíugreinar, en þó (bl. 74r).
Upprunalegt band (205 mm x 163 mm x 28 mm). Ekkert hefur verið límt yfir fremra spjald (v).
Tréspjöld klædd blindþrykktu bókfelli. Upphleyptur kjölur.
Handritið er í ljósgrárri öskju (álímt efni) (232 mm x 184 mm x 40 mm). Límmiði á kili með safnmarki.
Bandið er snjáð og munstur afmáð fremra spjald (r) .Handritið er skrifað á Íslandi árið 1762, sjá titilsíðu og á bl. 124v kemur ártalið 1762 fyrir.
Grein um skrifarann, eftir Benedkit Gíslason frá Hofteigi, er í Jólablaði Þjóðviljans 1967, bls. 40-45. Greinin var endurprentuð í Múlaþing (2010).
Á fremra saurblaði (1r) má lesa nafnið Sigríður Halldórsdóttir mörgum sinnum og að hún eigi „bókina með réttu.“
Á fremra saurblaði (2r) (ath. blaðið er á hvolfi) kemur hún Sigríður Halldórsdóttir aftur fyrir ásamt því að hún eigi þessa bók. Þar má einnig lesa nöfnin „Benedikt Gíslason“, „Sigríður Gísladóttir“ og „Gísli Þorvarðarson Höskuldsstöðum Breiðdal“.
Á fremra saurblaði (2v) má aftur lesa nafn Sigríðar Halldórsdóttir og að hún eigi þessa bók, með réttu, auk nafnanna „Ingibjörg“ og „Eyjólfur Þórarinsson“.
Á aftara spjaldi (r) má lesa nafnið „Hannes“ og ártalið „29. júlí 1782“.
Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu 9. apríl 1997.
Áður í safni Konunglega bókasafnsins í Kaupmannahöfn.
MJG skráði samkvæmt TEI P5 reglum 9. nóvember 2023 ; uppfærði skráningu 18. janúar 2024.
Skráning Kristian Kålunds á handritinu er aðgengileg á Katalog over de oldnorsk-islandske Håndskrifter i Det store kongelige Bibliotek og i Universitetsbiblioteket, bls. 262-263.