Skráningarfærsla handrits

• Síðari tíma blaðsíðumerking með bleki 2-190 (1v-94v) á neðri spássíu, einkum á versósíðum en á stöku stað einungis á rektósíðum. Þrjú öftustu blöðin merkt á bæði rektó- og versósíðum.
• Síðari tíma blaðsíðumerking með bleki 3-184 (2r-92v) á efri spássíu.
• Síðari tíma blýantsblaðmerking 1-95 (1r-95r) á efri spássíu (4 fyrstu blöðin með bleki). Sá sem blaðmerkti ruglast þegar kemur að blaði 22 og merkir það 23. Síðar hefur einhver annar gert tilraun til að leiðrétta blaðmerkinguna og skrifar með bleki ofan í 21 til að árétta það blaðtal, breytir síðan 23 í 22, en heldur leiðréttingum ekki áfram.

Talið er að handritið hafi upphaflega verið þrettán kver, en það er nú í lausum blöðum. Samkvæmt skýrslu Roger Powell frá 1966 (ópr.), hefur kveraskiptingin verið svo:

• Kver I: bl. 1-8, 4 tvinn.
• Kver II: bl. 9-18, 5 tvinn.
• Kver III: bl. 19-26, 4 tvinn.
• Kver IV: bl. 27-32, 3 tvinn.
• Kver V: bl. 33-38, 3 tvinn.
• Kver VI: bl. 39-46, 4 tvinn.
• Kver VII: bl. 47-52, 3 tvinn.
• Kver VIII: bl. 53-60, 4 tvinn.
• Kver IX: bl. 61-68, 4 tvinn.
• Kver X: bl. 69-76, 4 tvinn.
• Kver XI: bl. 77-82, 3 tvinn.
• Kver XII: bl. 83-90.
• Kver XIII: bl. 91-95, 2 tvinn og eitt stakt blað.

• Tvídálka.
• Leturflötur er 280 +/- 6 mm x 205 +/- 8 mm (ytri dálkur: 280 mm x 96 mm; innri dálkur: 280 mm x 95 mm).
• Línufjöldi er 38, en aftast í handritiinu gjarnan 37.
• Gatað fyrir línum og dálkum. Einnig má á stöku stað sjá strikað fyrir línum og dálkum, e.t.v. með oddi.
• Stórir stafir, sem lenda í upphafi línu, eru víða dregnir út úr leturfleti.
• Eyður fyrir titla: 1v.
• Eyður fyrir kaflafyrirsagnir: 17v, 46v, 58v, 60v, 63v, 70v, 89v.
• Eyður fyrir upphafsstafi: 46v, 63v, 70v.

• Bl. 64 hefur glatast úr handritinu en í stað þess er nú autt innskotsblað.
• Texti skertur vegna skemmda á bl. 1, 31, 32, 53, 83, 91, 92, 93 og 94, og lítillega á bl. 5, 7, 8, 9v, 10v, 18v, 33, 88v, 89r.
• Handritið er fúið, einkum aftast.
• Á stöku stað eru upprunaleg göt í skinninu, t.d. á bl. 21 og 24.
• Rifur saumaðar á bl. 1, 71, 69 og 95.

I: bl. 1v-81v: Skrifari óþekktur, textaskrift.

II: 82r-83ra:3 (brenna) Skrifari óþekktur, textaskrift.

III: 83ra:3 (hann) - 94va:18: Skrifari óþekktur, textaskrift.

Handritið er allt lýst með rauðrituðum fyrirsögnum og upphafsstöfum í ýmsum litum (rauðum, gulum, bláum, grænum og svörtum) og eru stafirnir stærstir við upphaf hverrar sögu. Lýsingarnar virðast allar vera verk eins manns og hefur Guðbjörg Kristjánsdóttir greint handbragð sama manns á lýsingum AM 168 a 4to, AM 168 b 4to og hugsanlega einnig AM 653 b 4to ( Guðbjörg Kristjánsdóttir 1993 s. 25 , sjá einnig Slay 1960 s. 10 og Ólafur Halldórsson 1967 s. 13 um lýsingarnar).

Upphafsstafir með myndum af postulunum (5-9 inndregnar línur) eru á sex stöðum:

• Bl. 1v: H (5 línur) með mynd af Pétri postula í upphafi Péturs sögu postula.
• Bl. 27v: H (6 línur) með mynd af Páli postula í upphafi Páls sögu postula.
• Bl. 40r: F (8 línur) með mynd af Jóhannesi postula í upphafi prologus Tveggja postula sögu Jóns og Jakobs.
• Bl. 47r: A (7 línur) með mynd af Jakobi postula í upphafi 21. kafla Tveggja postula sögu Jóns og Jakobs.
• Bl. 82r: Þ (9 línur) með mynd af Tómasi postula í upphafi Tómas sögu postula.
• Bl. 89r: Þ (7 línur) með mynd af Barthólómeusi postula í upphafi Tveggja postula sögu Símonar og Júdasar, en hér hefur sá sem lýsti handritið gert mistök og dregið myndina í rangan staf ( Ólafur Halldórsson 1967 s. 13 ).

Stórir upphafsstafir með myndum af furðuskepnum eru á þremur stöðum:

• Bl. 23v: Þ (4 línur) í upphafi kafla í Péturs sögu postula.
• Bl. 36v: H (5 línur) í upphafi Andrés sögu postula.
• Bl. 85v: H (5 línur) í upphafi Filippus sögu postula.

Að auki eru stórir upphafsstafir með laufteinungum eða öðru laufskreyti á nokkrum stöðum:

• Bl. 40v: A (8 línur) í upphafi Tveggja postula sögu Jóns og Jakobs.
• Bl. 50r: T (8 línur) í upphafi kafla í Tveggja postula sögu Jóns og Jakobs.
• Bl. 53r: A (5 línur) í upphafi kafla í Tveggja postula sögu Jóns og Jakobs.
• Bl. 88v: S (5 línur) í upphafi Matthías sögu postula.
• Bl. 92r: T (6 línur) í upphafi Mattheus sögu postula.

Í upphafi kafla eru að jafnaði minni upphafsstafir (2-3 línur) í ýmsum litum, með pennaflúri í öðrum lit. Inní mörgum þeirra eru mannsandlit. Á þremur stöðum í Tveggja postula sögu Jóns og Jakobs eru ívið stærri stafir af þessari gerð:

• Bl. 70v: Þ (4 línur).
• Bl. 73r: F (4 línur).
• Bl. 73v: Þ (4 línur).

Rauðritaðar fyrirsagnir eru í upphafi sagna og kafla.

Á nokkrum stöðum eru teikningar á spássíum: Bl. 24r (laufskreyti), 29r (höfuð konu og hönd hennar í fatla, dregið með rauðu bleki), 49v (laufskreyti dregið með bláum lit, með athugasemd um litinn), 50r (höfuð og herðar manneskju, e.t.v. eftir þann sama og gerði myndina á 29r) og (konuhöfuð).

• Bl. 64 autt innskotsblað úr skinni, til að auðkenna að 1 blað vantar í texta.
• Viðbót á bl. 1r:1-18, skrifuð c1507-1523 ( Slay 1960 s. 11 ).
• Viðbót á bl. 1r:19-27, skrifuð 1533 ( Slay 1960 s. 12 ).
• Viðbót með þremur höndum á bl. 94vb-95ra, skrifuð c1401 ( Slay 1960 s. 11 ).
• Víða síðutitlar, ef til vill með sömu hendi og blaðsíðumerkir á efri spássíum.

Á nokkrum stöðum í handritinu eru spássíugreinar af ýmsu tagi. Oft er einungis um pennakrot að ræða, en hér má einnig finna formúlur um bréfaupphöf, latínuklausur, nöfn og athugasemdir um feril. Hér á eftir er listi yfir það markverðasta og m.a. stuðst við  Slay 1960 s. 8, 12-13 :

• Bl. 1r: Gamalt safnmark (10442 mss ph).
• Bl. 1r: Athugasemd um ástand með hendi Sir Thomas Philipps.
• Bl. 1r: Einar Einars son Med Eigin Hende [Ott]e Drottinz er vpp haf vitsku. Einar þessi kemur fyrir í skjölum frá 1542 í tengslum við bóndann á Skarði.
• Bl. 35v: Mannsnafn frá 18. öld (eygell).
• Bl. 47v og 70r: Athugasemdir frá 17. öld (nú er gott úti og nú er gott blek kæri vin Egill Hagens).
• Bl. 63v: Athugasemd um að vanti í texta, e.t.v. með sömu hendi og síðutitlar og blaðsíðumerking á efri spássíum.
• Bl. 94v: Athugasemd frá c1400, e.t.v. um Orm Snorrason.
• Bl. 94v og 95r: Athugasemdir um Þórð Þorsteinsson nokkurn frá 15. öld.

Skarðsbók postulasagna var skrifuð á Íslandi, líklega á Helgafelli, fyrir Orm Snorrason lögmann á Skarði á Skarðsströnd, varla fyrir 1360 og naumast síðar en um 1375 ( Ólafur Halldórsson 1994 s. xlviii ).

Um aldur á viðbótum sjá Spássíugreinar og aðrar viðbætur.

Allt bendir til að bókin hafi frá upphafi verið á Skarði á Skarðsströnd. Samkvæmt máldaga kirkjunnar á Skarði frá c1401 (94vb-95ra) og Vilkinsmáldaga gaf Ormur Snorrason kirkjunni bókina og hefur hún verið hálf eign kirkjunnar og hálf bóndans. Skarðsbókar postulasagna er síðast getið á Skarði í prófastsvísitasíu 1807, en 1827, þegar Steingrímur biskup vísiteraði Skarðskirkju, var hún ekki talin með eignum kirkjunnar. Ekkert er vitað um feril bókarinnar frá þeim tíma og til 1836 þegar enski bókasafnarinn Sir Thomas Philipps keypti hana af Thomas Thorpe, bóksala í London. 1945 var bókin seld til fyrirtækis William H. Robinson í London en komst seinna í eigu Lionel Robinson og Philip Robinson. 30. nóvember 1965 keyptu íslenskir bankar hana hjá Sotheby og Co. í London og færðu Handritastofnun Íslands að gjöf, 18. október 1966 (sbr. Slay 1960 og Ólafur Halldórsson 1966 og 1994 ).

Handritastofnun Íslands fékk handritið að gjöf frá íslenskum bönkum 18. október 1966.

• Ljósprent í  Early Icelandic Manuscripts in Facsimilie (II) 1960 .
• Svart-hvítar ljósmyndir á Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi, gerðar af Jóhönnu Ólafsdóttur í október 1996.