Skráningarfærsla handrits

PDF
PDF

GKS 1812 4to

Samtíningur ; Ísland

Athugasemd
Rímfræði, stjörnufræði og fleira á 36 blöðum úr þrem handritum frá 12., 13. og 14. öld. Hér skráð sem fjórir hlutar í samræmi við skráningu Kristians Kålunds í Katalog over de oldnorsk-islandske håndskrifter. Hluti I og II: Skrifuð af tveim skrifurum, íslenskum og norskum sem skrifa í sumum tilfellum á sama blað, þ.e. 1, 13, 18 og 19. Hluti III: Nöfn presta, heimskort og rímtal. Bleklitur og skrift benda til þess að bl. 5-6, 35 og 36 gætu upprunalega hafa verið úr sama handriti. Hluti IV: Rímfræði og latnesk-íslenskar orðskýringar. Hefur upphaflega verið hluti af sama handriti og AM 249 l fol.
Tungumál textans
íslenska (aðal); latína

Innihald

Lýsing á handriti

Blaðefni
Skinn
Blaðfjöldi
36 blöð (212-219 mm x 133-158 mm).
Kveraskipan

11 kver:

  • Kver I: bl. 1-5, tvö tvinn og stakt blað (5).
  • Kver II: bl. 6-7, eitt tvinn.
  • Kver III: bl. 8-15, fjögur tvinn.
  • Kver IV: bl. 16-22, stakt blað (16) og þrjú tvinn.
  • Kver V: bl. 23-24, eitt tvinn.
  • Kver VI: bl. 25-26, eitt tvinn.
  • Kver VII: bl. 27-28, eitt tvinn.
  • Kver VIII: bl. 29-30, eitt tvinn.
  • Kver IX: bl. 31-32, eitt tvinn.
  • Kver X: bl. 33-34, eitt tvinn.
  • Kver XI: bl. 35-36, eitt tvinn.

Umbrot
Ástand

  • Blöðin eru öll fremur dökk og skellótt, sums staðar vegna notkunar leysiefna.
  • Minniháttar rifur í skinninu sums staðar.
  • Þegar blöðin voru bundin hafa mörg blaðanna, t.a.m. bl. 24-33, verið skorin (trúlega til að smækka brotið) og svo fest saman aftur. Sumstaðar, t.d. á bl. 7r, hefur leturflöturinn skerst við þetta.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

  • Áritun með hendi Brynjólfs Sveinssonar biskups á bl. 1r: Calendarium Islandicum | ακέφαλον.
  • Athugagrein frá 17. öld á fremra kápuspjaldi: Bók Hákonar Ormssonar | Anno. Fyrir neðan hana var hægt að lesa Calendar. membr. Islandicum, sbr. Jón Sigurðsson í DI, I: 183, en það sést ekki lengur.

Band

Óvíst um uppruna bandsins (226 mm x 162 mm x 25 mm). Fest inn í kápu úr selskinni. Blöðin saumuð á þrjá þvengi.

Handritið er í öskju.

Uppruni og ferill

Uppruni
Handritið var skrifað á Íslandi. Elsti hlutinn er tímasettur frá ca 1200 en sá yngsti á 14. öld í Katalog over de oldnorsk-islandske håndskrifter, bls. 38. Í ONPregistre, bls. 471-472 er elsti hlutinn tímasettur til 1192 en yngsti hlutinn til 14. aldar. Stuttir póstar og athugasemdir eru yngri.
Ferill

GKS 1812 4to var meðal þeirra handrita er Brynjólfur Sveinsson biskup sendi Konunglegu bókhlöðunni í Kaupmannahöfn árið 1662. Áður tilheyrði það Hákoni Ormssyni sýslumanni (sbr. fremra kápuspjald).

Aðföng

Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu 14. desember 1984.

Frá 11. febrúar til 11. maí 2025 er handritið á sýningunni Heimur í orðum í Eddu, Arngrímsgötu 5.

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

KÓÓ yfirfór og bætti við 5. febrúar 2025.

Haraldur Bernharðsson skráði 23. mars 2001 eftir Katalog KB, bls. 38-41 (nr. 55).

Viðgerðarsaga
Myndir af handritinu

  • Svart-hvítar ljósmyndir á Det Arnamagnæanske Institut í Kaupmannahöfn.
  • Svart-hvítar ljósmyndir á Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi, sem keypti þær af Arne Mann Nielsen í apríl 1971.
  • Jóhanna Ólafsdóttir kópíeraði eftir míkrófilmu frá Arne Mann Nielsen í september 1985.

Hluti I ~ GKS 1812 I 4to

Tungumál textans
íslenska
1 (1r-2r)
Latnesk rímvers
Upphaf

Cisio ianus ...

Athugasemd

Neðri helmingur hægri dálks á 1v upphaflega auður en fylltur með annarri hendi.

Spássíugreinar á íslensku og latínu.

2 (2r-2v)
Stjörnu-Odda tal
Upphaf

Stjörnu-Oddi taldi svo að ...

Athugasemd

Fyrir aftan eru tvær smágreinar um tunglgang og tunglhlaup. Virðist vanta aftan af.

Texti á 2r8-25 á sér samsvörun á bl. 32v.

3 (3r-4r)
Tákn dýrahringsins
Upphaf

Cancer habet stellas ...

Athugasemd

Pennateikningar í hringlaga umgjörð af níu af táknum dýrahringsins. Hverri mynd fylgir lýsing á stjörnumerkinu á latínu.

Efnisorð
4 (4v)
Philosophia
Titill í handriti

Philosophia

Athugasemd

Uppdráttur af greinum heimspekinnar í líkingu við (ættar)tré með latneskum skýringum.

Efnisorð
5 (7r)
Himintunglin, gangur þeirra og samband við dýrahringinn
Höfundur

Macrobius

Upphaf

Svo segir Macrobius að plánetur ...

Athugasemd

Teiknaður hringur með skýringum á íslensku.

6 (7v)
Stjörnumerki
Athugasemd

Pennateikningar af stjörnumerkjunum Kentár (Centaur), Veiðimanninum (Orion), Hundastjörnunni (Sirius) og Hvalnum (Cetus), með latneskum texta.

7 (8r)
Samtíningur um stjörnufræði
7.1
Um Betlehemsstjörnuna
Höfundur

Johannes Chrysostomus

Upphaf

Svo segir Jón gullmuðr ...

7.2
Enginn titill
Upphaf

Tres sunt dies

7.3
Enginn titill
Upphaf

Cursus maris

7.4
Enginn titill
Upphaf

Embolismus

7.5
Arabíska talnaröðin
8 (8v-10r)
Um stjörnuhimininn
Upphaf

Tveir eru hvirflar ...

Athugasemd

Lýsing á stjörnuhimninum, stjörnumörk og fleira. Á eftir kemur Devnx-Caleas, þ.e. undirgreinar latnesku einingarinnar as með tilheyrandi táknum (4 línur).

9 (10v-12v)
Um gang himintungla, flóð, fjöru o.fl.
Upphaf

Sjö eru kölluð loft í bókum ...

Athugasemd

Til skýringar eru dregnir fjórir hnettir og er hinn þriðji þeirra jarðarkringlan (sjá bl. 2v þar sem upphaf þessarar lýsingar er einnig að finna). Vitnað er í Compotus meistaranna Johannis í París af Sacrobosko er lfði á öndverðum dögum Magnúss konungs Hákonarsonar.

10 (13r)
Um rúmfræði hrings
Upphaf

Um mælings hvers hrings ...

Athugasemd

Ásamt uppdrætti.

Lýsing á handriti

Blaðefni
Skinn
Blaðfjöldi
11 blöð (210 mm x 140 mm).
Umbrot

Eindálka að mestu. Tvídálka á bl. 1v,

Á bl. 3r-4v, 7r-7v, 10v-11v og 12v-13r eru myndir á síðunum en textinn skrifaður í kring.

Leturflötur er 161-191 mm x 103-130 mm.

Breidd dálka er ca 50-70 mm.

Ástand

  • Bl. 7 hefur skaddast við bókband.
  • Texti skýrður upp á bl. 12v.

Skreytingar

Myndir á bl. 3r-4v, 7r-7v, 10v-11v og 12v-13r.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

  • Spássíugreinar með 15. aldar hendi á bl. 1v. Neðri helmingur innri dálks virðist fylltur með bréfaskrift.
  • Rímfræðilegar athugagreinar frá 15. öld á bl. 3v. Þær hafa verið skrifaðar inn í eyður við tvær efstu myndirnar úr dýrahringnum.
  • Vísu bætt við á bl. 12v.
  • Dagatali bætt við á bl. 12v um 1600.

Uppruni og ferill

Uppruni
Handritið er tímasett til 14. aldar í Katalog KB, bls. 38 og ONPregistre , bls. 471.

Hluti II ~ GKS 1812 II 4to

Tungumál textans
íslenska
1 (13v-16v)
Algorismus
Titill í handriti

Algorismus

Athugasemd

Vísað til uppdráttar af cubus perfectus sem ekki er lengur að finna í handritinu.

2 (16v-17r)
Enginn titill
Upphaf

As er eníngh

Athugasemd

Vísað í fıgurur sem virðast vera tákn þau er fram koma í 8. efnisþætti fyrsta hluta handritsins.

3 (17r-20r)
Um lögun jarðar og loftlagsbelti
Upphaf

Með því að jarðar mynd er bölluð ...

Efnisorð
4 (20r-21v)
Um lengdarmælingar, gang sólar og útreikning hans o.fl.
Upphaf

Svo segja fornir grískir spekingar ...

Athugasemd

Ásamt tilheyrandi töflu.

Skrifaraklausa á bl. 21v.

5 (22r)
Enginn titill
5.1
Latnesk rímvers
Athugasemd

Með íslenskum skýringum.

5.2
Latneskar athugagreinar um rímfræði.
5.3
Um tímasetningu sköpunar Adams
Upphaf

Þá er Adam var skapaður ...

6 (22v-23v)
Enginn titill
6.1
Um tímatalsreikning, gang tungls o.fl.
Upphaf

[S]ol og tungl er þau finnast ...

Athugasemd

Að hluta að tölu Bjarna prests hins tölvísa.

Á bl. 23r-v er sami texti og á bl. 36.

6.2
Um skiptingu ársins
Athugasemd

Niður í Athomor.

Lýsing á handriti

Blaðefni
Skinn
Blaðfjöldi
11 blöð (210 mm x 140 mm).
Umbrot

Eindálka.

Tafla á bl. 21v.

Leturflötur er 161-191 mm x 103-130 mm.

Breidd dálka er ca 50-70 mm.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

  • Bæn bætt við á bl. 21r

Uppruni og ferill

Uppruni
Handritið er tímasett til 14. aldar í Katalog KB, bls. 38 og ONPregistre , bls. 471.

Hluti III ~ GKS 1812 III 4to

Tungumál textans
íslenska
1 (5r)
Nöfn nokkurra presta kynborinna íslenskra
Titill í handriti

Nöfn nokkurra presta kynborinna íslenskra

Athugasemd

Gefið út í DI, I, bls. 185-186 ásamt umfjöllun um handritið og sögu þess á bls. 180-194. Sjá hér.

Efnisorð
2 (5v-6r)
Heimskort
Athugasemd

Landanöfn skrifuð inni í hring eftir legu landanna.

Efnisorð
3 (6v)
Uppdráttur
Athugasemd

Hugsanlega ætlaður í veðurfræðilegu skyni. Í sammiðja hringum eru nöfn þriggja heimshluta ásamt lýsingu á eiginleikum hvers þeirra; ennfremur árstíðirnar, mánuðirnir, stjörnumerkin, vindarnir og höfuðáttirnar.

4 (35r-35v)
Rímtal
Athugasemd

Nær yfir janúar og febrúar.

Með athugagreinum um dánardægur.

Efnisorð
5 (36r-36v)
Rímfræðilegar athugagreinar
Niðurlag

... þá skal aukast xii.

Athugasemd

Athugagreinar á íslensku með stökum latneskum setningum.

Að hluta til sami texti og á bl. 23r-v í 6. efnisþætti í öðrum hluta handritsins.

Síðutitill á bl. 36v: Bókarbót.

Lýsing á handriti

Blaðefni
Skinn
Blaðfjöldi
4 blöð (210 mm x 140 mm).
Umbrot

Ýmist einn eða tveir dálkar

Bl. 5r tvídálka.

Á bl. 5v-6v eru myndir.

Á bl.35r-v eru töflur.

Leturflötur er 161-191 mm x 103-130 mm.

Breidd dálka er ca 50-70 mm.

Ástand

Hringurinn á bl. 5v-6r hefur skaddast að ofan og neðan við afskurð og sá á bl. 6v eftir afskurð af ytri jaðri.

Skrifarar og skrift
Tvær hendur.

Bl. 5ra1-5rb6, 5v-6v: Óþekktur skrifari, frumgotnesk skrift.

Bl. 5rb7-15: Óþekktur skrifari, síðléttiskrift.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

  • Nöfnum íslenskra biskupa og presta bætt við á bl. 5r, með hendi frá um 1480 (sbr ONPregistre, en ytri dálkur á bl. 5r hefur upprunalega verið auður að mestu.
  • Bæn bætt við á bl. 5r.

Uppruni og ferill

Uppruni
Handritið er skrifað á Íslandi. Það er tímasett til ca 1225-1250 (sjá ONPregistre, bls. 471), en til 13. aldar í Katalog over de oldnorsk-islandske Håndskrifter, bls. 40.

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

Hluti IV ~ GKS 1812 IV 4to

Tungumál textans
íslenska (aðal); latína
1 (24r)
Latnesk-íslenskar orðskýringar
Athugasemd

Orðalisti á latínu með íslenskri þýðingu við hvert orð.

Sex dálkar.

2 (24v-34va)
Rímfræði
Upphaf

Guð bauð Móse vin sínum ...

Athugasemd

Upphaf ritgerðarinnar er á bl. 26r. Kapítulum 13-17 (sem byrja á 24v: Guð skóp alla skepnu senn ... og enda á 25vb14: ... og er það þá hlaupársdagur) hefur síðar verið bætt við fyrir framan ritgerðina.

Texti á 32v á sér samsvörun á bl. 2r.

2.1 (25vb15-23)
Enginn titill
Upphaf

Hinir spökustu menn á Íslandi hugðu ...

Athugasemd

Þessi texti er notaður til að fylla hægri dálk bl. 25v.

3 (34vb)
Latnesk-íslenskar orðskýringar
4 (34vb)
Um myndir orðsins vesper
Tungumál textans
latína

Lýsing á handriti

Blaðefni
Skinn
Blaðfjöldi
11 blöð (210 mm x 140 mm).
Umbrot

Leturflötur er 161-191 mm x 103-130 mm.

Breidd dálka er ca 50-70 mm.

Ástand

  • Fremsta og aftasta blað í kverinu eru máðari en hin. Því hefur einhver reynt að skýra textann með einhvers konar vökva sem hefur skilið eftir blett og gert textann enn óskýrari en áður.
  • Minniháttar rifur í bl. 24, 28 og 29.
  • Þegar blöðin voru bundin í bókina hafa þau verið skorin í sundur og bundin saman aftur, trúlega til að smækka þau niður í stærð hinna blaðanna.

Skrifarar og skrift

Einn skrifari, frumgotnesk skrift.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

  • Nokkrar spássíugreinar frá því um 1300.
  • Hér og þar leiðréttingar og viðbætur með hendi frá 17. öld.
  • Bæn bætt við á bl. 25r.
  • Vísu bætt við á bl. 27r.
  • Nafnið Hallvarður á bl. 31r ásamt pennateiknuðu blómaflúri.

Uppruni og ferill

Uppruni

Handritið var skrifað á Íslandi. Það er tímasett til ca 1192 (sjá ONPRegistre, bls. 471), en til um 1200 í Katalog over de oldnorsk-islandske Håndskrifter, bls. 40.

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

Notaskrá

Höfundur: Kjeldsen, Alex Speed
Titill: , Filologiske studier i kongesagahåndskriftet Morkinskinna
Umfang: Supplementum 8
Höfundur: Brynja Þorgeirsdóttir
Titill: Humoral theory in the medieval North, Gripla
Umfang: 29
Höfundur: Seip, Didrik Arup
Titill: Om forholdet mellom Islandsk avskrift og norsk forelegg,
Umfang: s. 8-20
Höfundur: Seip, Didrik Arup
Titill: Nordisk kultur, Palæografi. B. Norge og Island
Umfang: 28:B
Höfundur: Seip, Didrik Arup
Titill: Om et norsk skriftlig grunnlag for Edda-diktningen eller deler av den,
Umfang: s. 81-207
Höfundur: Eiríkur Þormóðsson, Guðrún Ása Grímsdóttir
Titill: , Oddaannálar og Oddverjaannáll
Umfang: 59
Höfundur: Zirkle, Ellen
Titill: Gerlandus as the source for the Icelandic medieval Computus (Rím I),
Umfang: s. 339-346
Höfundur: Hansen, Finn
Titill: Arkiv för nordisk filologi, Forstærkende led i norrønt sprog
Umfang: 98
Höfundur: Finnur Jónsson
Titill: Arkiv för nordisk filologi, Overgangen -ö (ø) u i islandsk
Umfang: 35
Höfundur: Blaisdell, Foster
Titill: Some notes on GKS 1812 4to,
Umfang: s. 300-306
Höfundur: Blaisdell, Foster W.
Titill: Scandinavian Studies, The verb-adverb locution in certain Old Icelandic manuscripts
Umfang: XXXII
Höfundur: Gunnar Ágúst Harðarson
Titill: Hauksbók og alfræðirit miðalda, Gripla
Umfang: 27
Höfundur: Lindblad, Gustaf
Titill: Studier i Codex Regius av äldre eddan
Höfundur: Lindblad, Gustaf
Titill: Det isländska accentbruket och den förste grammatiker, Íslenzk tunga
Umfang: s. 82-108
Höfundur: Guðvarður Már Gunnlaugsson
Titill: Sýnisbók íslenskrar skriftar
Höfundur: Kuhn, Hans
Titill: , Die norwegischen Spuren in der Liederedda
Höfundur: Hreinn Benediktsson
Titill: Arkiv för nordisk filologi, Old Norse short e: One phoneme or two?
Umfang: 79
Höfundur: Hreinn Benediktsson
Titill: Linguistic studies, historical and comparative
Titill: Alfræði íslenzk. II Rímtöl,
Ritstjóri / Útgefandi: Beckman, N., Kålund, Kr.
Umfang: 41
Titill: , Alfræði íslenzk. III. Landalýsingar
Ritstjóri / Útgefandi: Kålund, Kr.
Umfang: 45
Höfundur: Lönnroth, Lars
Titill: Mediaeval Scandinavia, Styrmir's hand in the obituary of Viðey
Umfang: 1
Titill: Äldsta delen af cod. 1812 4to gml. kgl. samling på biblioteket i København,
Ritstjóri / Útgefandi: Ludvig Larsson
Umfang: 9
Titill: Ordbog over det norrøne prosasprog: Registre
Ritstjóri / Útgefandi: Den arnamagnæanske kommision
Höfundur: Widding, Ole
Titill: Håndskriftanalyser. Én eller flere skrivere,
Umfang: s. 81-93
Höfundur: Widding, Ole
Titill: , AM 655 4to, fragment III. Et brudstykke af Nicolaus saga
Umfang: s. 27-33
Höfundur: Widding, Ole
Titill: Håndskriftanalyser,
Umfang: s. 65-75
Höfundur: Stefán Karlsson
Titill: Afmælisrit Jóns Helgasonar 30. júní 1969, Fróðleiksgreinar frá tólftu öld
Umfang: s. 328-349
Höfundur: Stefán Karlsson
Titill: , Islandsk bogeksport til Norge i middelalderen
Umfang: s. 1-17
Höfundur: Árni Heimir Ingólfsson, Svanhildur Óskarsdóttir
Titill: Dýrlingar og daglegt brauð í Langadal : efni og samhengi í AM 461 12mo, Gripla
Umfang: 30
Höfundur: Sverrir Tómasson
Titill: Hvenær var Tristrams sögu snúið?, Gripla
Umfang: II
Titill: Rómverja saga
Ritstjóri / Útgefandi: Þorbjörg Helgadóttir

Lýsigögn