Detaljer om håndskriftet

PDF
PDF

AM 622 4to

Helgikvæði ; Island, 1549

Bemærkning
Á fyrstu 11 blöðunum eru stutt kvæði með nótnaskrift o.fl. á latínu, dönsku, þýsku og íslensku. Ef til vill hefur þeim verið bætt við þegar handritið var bundið 1549. Margir textarnir eru skertir vegna skemmda á handritinu.
Tekstens sprog
islandsk (primært); latin

Indhold

1 (1v)
Ingen titel
Incipit

Ave funda Dauidis que Goliam perstrauerat …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
2 (1v)
Ingen titel
Incipit

Congaudeat tua fidelium …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
3 (1v-2r)
Ingen titel
Incipit

O Maria generosa mater regis et filia …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
4 (2r)
Ingen titel
Incipit

Benedicite tres personas trinitatis …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
5 (2r-v)
Ingen titel
Incipit

Diuinum mister[ooooo]odo declarat …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
6 (2v)
Ingen titel
Incipit

Jesus Kristus nostra salus …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
7 (2v-3r)
Ingen titel
Incipit

Vintur og frost það kemur með ís og horror …

Tekstens sprog
islandsk
Tekstklasse
8 (3r)
Ingen titel
Incipit

… með prís og decor …

Bemærkning

Fyrstu orðin hafa trosnað af.

Tekstens sprog
islandsk
Tekstklasse
9 (3r)
Ingen titel
Incipit

Pater dei lumen rei peruia …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
10 (3r-3v)
Ingen titel
Incipit

Pu[oo] nobilis nascit rector ange …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
11 (3v-4r)
Ingen titel
Incipit

Maria ros coelorus? flos …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
12 (4r)
Ingen titel
Incipit

… fructife ooons oogoo fronduit et floris …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
13 (4r-4v)
Ingen titel
Incipit

Cece? mundi gaudium ecce ialus gentrum …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
14 (4v)
Ingen titel
Incipit

Auid quedam domina vallde potens et clava …

Bemærkning

Kvæðið endar á lágþýsku en er annars á latínu.

Tekstens sprog
islandsk (primært); tysk
Tekstklasse
15 (5r)
Ingen titel
Incipit

… dig vid din søn Christum …

Bemærkning

Fyrstu orðin hafa trosnað af.

Lútherskur sálmur.

Tekstens sprog
dansk
Tekstklasse
16 (5r-5v)
Tafla yfir sunnudagaguðspjöll
Incipit

Mors tua …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
17 (5v)
Um helgidaga ársins
Incipit

Minnstu að [á] heilu árinu eru þrettán sunnudagar …

Tekstens sprog
islandsk
Tekstklasse
18 (6r)
Skrá yfir bækur Biblíunnar
Rubrik

Bækur hins gamla lögmálsins

Bemærkning

Í þremur dálkum.

Tekstens sprog
islandsk
Tekstklasse
19 (6v-7r)
Drykkjuvísa
Incipit

Mihi est propositum in taberna mori …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
20 (7r-7v)
Ingen titel
Incipit

Dies est laetitiæ in ortri regali …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
21 (7v-8v)
Lied von König Ludwig von Ungarn
Incipit

Klecklick so wille wÿ heuenn an vnde syngenn …

Tekstens sprog
tysk
Tekstklasse
22 (8v-9r)
Ingen titel
Incipit

Sallat scolaris cotio in hoc commnio …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
23 (9r-10v)
Ingen titel
Incipit

Amor patris et filii …

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
24 (10v-11r)
Ingen titel
Incipit

Sol sol nastitur de virgine …

Bemærkning

Bl. 11 upprunalega autt utan 5 línur (4 nótnalínur og 1 texta) efst á rektósíðu.

Tekstens sprog
latin
Tekstklasse
25 (12r-21r)
Lilja
Rubrik

Hér hefur Lilju bróður Eysteins

Incipit

Almáttugur Guð allra stétta …

Explicit

… víst ef léki á dominus tecum. Amen

Tekstklasse
26 (21r-29r)
Milska
Rubrik

Hér hefur Rósu sem Sigurður blindur hefur kveðið

Incipit

Faðir vor Kristur fríður hinn hæsti …

Explicit

… endann fel eg nú guði á hendi. Amen

Bemærkning

Röng yfirskrift.

Tekstklasse
27 (29r-39r)
Rósa
Rubrik

Maríu vísur

Incipit

Faðir og son á hæstum hæðum …

Explicit

… enda fel eg svo guði á hendi. Amen

Bemærkning

Óheil, vantar tvö bl. (frá erindi 109, línu 3-133, línu 6).

Síðari tíma fyrirsögn.

Tekstklasse
28 (39r-45r)
Píslarkross
Incipit

Græðarinn lýðs og landa …

Explicit

… svo endist vísan mín. Amen

Bemærkning

Kvæðið er kallað Píslarkross í  Katalog II 1894 og hjá  Jóni Þorkelssyni 1888:46

Tekstklasse
29 (45r-46v)
Adams óður
Incipit

Allra hlutanna er upphaf …

Explicit

… frá föður himna …

Bemærkning

Vantar aftan af.

Tekstklasse
30 (47r-48r)
Ellikvæði
Forfatter
Incipit

oooins lætur hún allan dofna …

Explicit

… um allan aldur alda. Amen

Bibliografi

Kvæðasafn 1922-27:251-256

Bemærkning

Vantar framan af.

Tekstklasse
31 (48v-53v)
Píslargrátur
Rubrik

Krossgrátur

Incipit

Faðir vor Kristur í friðinum hæsta …

Explicit

… guði í vald um aldir alda. Amen

Bemærkning

Á efri spássíu með 17. aldar hendi: Píslargrátur bps Jóns

Á eftir kvæðinu hefur texti verið skafinn burtu (neðri hluti bl. 53v).

Tekstklasse
32 (54r-66v)
Gimsteinn
Forfatter

Hallur Ögmundsson

Rubrik

Hér hefur upp krossdrápu Halls prests

Incipit

Heyr ilmanda hjartans yndi …

Explicit

… send um alla veröld án enda.

Bemærkning

Heiti kvæðisins kemur fyrir í lokaerindi.

Skrifarinn hefur víða bætt við klausum á latínu sem vísa til innihalds kvæðisins, einkum á neðri spássíu og í lokin.

Tekstklasse
33 (66v-68r)
Maríuvísur
Forfatter

Hallur Ögmundsson

Rubrik

Maríu vísur Halls prests

Incipit

Sælust sjóvar stjarna …

Explicit

… eg læt svo fræðið falla.

Bemærkning

Fyrirsögnin er ólæsileg en Árni Magnússon skrifar hana aftur á spássíu.

Tekstklasse
34 (68r-73r)
Mikaelsflokkur
Forfatter

Hallur Ögmundsson

Rubrik

Hér hefur Michaelsflokk Halls prests

Incipit

Óðar gef þú upphaf …

Explicit

… blífa nú og að eilífu.

Bibliografi

Kvæðasafn 1922-27:370-85.

Tekstklasse
35 (73r-81v)
Nikulásdrápa
Forfatter

Hallur Ögmundsson

Rubrik

Hér hefur Nikulásdrápu Halls prests

Incipit

Í nafni Guðs vil ég upphaf efna …

Explicit

… svo blífi þær að eilífu. Amen

Tekstklasse
36 (81v-89v)
Náð
Forfatter

Hallur Ögmundsson

Incipit

Heyr mildingur allra alda …

Explicit

… enda fel eg svo þér á hendi. Amen

Bemærkning

Heiti kvæðisins kemur fyrir í lokaerindi.

Tekstklasse
37 (90r-90v)
Maríublóm
Forfatter

Hallur Ögmundsson

Rubrik

Vísur af o bone Jesú: hefur Hallur p. Ögmundsson erind[jn ort?]

Incipit

Heyr mig, Jesú, hjálparinn mætur …

Explicit

… göfuglig hjálparbry[nja] …

Bemærkning

Einungis upphaf, endar í 11. erindi, 2. ljóðlínu.

Tekstklasse

Fysisk Beskrivelse / Kodikologi

Materiale
Skinn.
Antal blade
i + 90 + i blöð (150-162 mm x 125-132 mm). Bl. 1r upprunalega autt.
Foliering

Síðari tíma blaðsíðumerking með bleki, 1-178.

Lægfordeling

Ellefu kver, auk 6 stakra blaða og tvinns:

  • Kver I: 8 blöð, 4 tvinn.
  • 3 stök blöð.
  • Kver II: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver III: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver IV: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver V: 6 blöð, 3 tvinn.
  • Kver VI: 8 blöð, 4 tvinn.
  • 3 stök blöð
  • Tvinn: 2 blöð
  • Kver VII: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver VIII: 6 blöð, 3 tvinn.
  • Kver IX: 6 blöð, 3 tvinn.
  • Kver X: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver XI: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Stakt blað (leifar af aftasta kveri handritsins).

Layout

  • Eindálka.
  • Leturflötur er 112-117 mm x 92-95 mm.
  • Línufjöldi er að jafnaði 24.
  • Stafir víða dregnir út úr leturfleti.

Tilstand

  • Á eftir bl. 38 vantar tvö blöð, á eftir bl. 46 vantar blað/blöð, einnig vantar aftan af handritinu.
  • Texti á neðri hluta 53v skafinn burt.
  • Texti sumra blaða skertur vegna fúa, einkum við kjöl.
  • Strikað yfir texta á 90r-v.

Skrifttype

Með hendi séra Gísla Jónssonar í Selárdal, síðar Skálholtsbiskups, síðléttiskrift.

Udsmykning

Spássíumynd af konu neðst á 49v.

Upphafsstafir kvæða pennaflúraðir, sums staðar með laufskreytingum og skreyttir með rauðu og grænu bleki, skrautlegastir á 1v, 12r, 21r, 29r, 48v, 56v, 66v.

Stórir pennaflúraðir upphafsstafir víða (sums staðar með laufskreytingum, annars staðar fylltir), skrautlegastir á 25v, 26v, 33v, 39r, 45r, 58v, 76v, 77r-v, 78v, 81v.

Fyrirsagnir oft rauðritaðar.

Krossar af ýmsum stærðum og gerðum víða á spássíum, t.d. 1v, 14r-18v, 23r-26r, 33r-37r, 51v, 56v, 57v-58v, 59v-60r, 75r-77v, 83r-86r.

Flúr á neðri spássíu 36v-37r, 59v, 63r, 65r, 69v, 87v.

Bendill á 2v.

Nodeskrift

Nótur á 1r-5r, 6v-7v, 8v-11r.

Tilføjelser

Indbinding

Band frá febrúar 1972 (182 mm x 155 mm x 80 mm). Leður á kili og hornum, pappaspjöld klædd fínofnum líndúki. Saumað á móttök. Saurblað í bandi. Handritið liggur í öskju.

Vedlagt materiale

Fimmtán fastir seðlar með hendi Árna Magnússonar:

  • Seðill 1 (159 mm x 105 mm) Frá Þórði Péturssyni á Hólmi, ég trúi til eignar. No 622. Bokin hefur til forna átt heima á Suður- Reykjum í Mosfellssveit.
  • Seðill 2 (126 mm x 98 mm) „Helga Gísladóttir sögð er á [eiga] þessa bók ... föður mínum Gísla Jónssyni p. anno Domini 1549.“ Þetta stendur framan á bókinni. Á spássíunni stendur á einum stað: „Ég á heima á Reykjum, segir skeiddan.“
  • Seðill 3 (160 mm x 110 mm) Hjá Þórði Péturssyni á Hólmi [nú hjá mér] bók í litlu 4to. Þar á var Odæ Latinæ, Danicæ, germanicæ; svenska vísan hún er sig svo löng. Mörg er mannsins pína. Hver ei sver ei sjálegt víf. Hæc manu recentiore. Lilja bróður Eysteins [yfirstrikað: Rósa Sigurðar blinda] (og) incipit: Faðir vor Kristur friður hinn hæsti, fyrr smíðandi áttir tíð. Þetta er Rósa. Maríuvísur: Faðir og son á hæstum hæðum. Eru langar. Græðarinn lýðs og landa. Allra hluta er upphafi orð: Ellikvæði Jóns Hallssonar. Píslargrátur biskups Jóns (kallast þar Krossgrátur, incipit: Faðir vor Kristur í friðinum Dæglur: gaf ég mig allan græðara mínum. Manu Recenti. Kvæði um Ólaf helga. Kötludraumur. Manu Recenti. Krossdrápa Halls prests. Er löng. Michaelisflokkur Halls prests. Michaelisdrápa Halls prests: Heyr mildingur allra alda.
  • Seðill 4 (159 mm x 106 mm) Hér hefur Rósu sem Sigurður blindur hefur kveðið. Absque dubio ad imitationem Liliu. [Fyrir neðan:] Bókin er komin til Þórðar Péturssonar á Hólmi, frá Suður- Reykjum í Mosfellssveit.
  • Seðill 5 (milli bl. 22v og 23r, 122 mm x 59 mm) Þessa Lilju hefi ég sjálfur uppskrifað, vantar að conferera. Hér hefur Lilju bróður Eysteins Einarssonar. Eins er öldungis ólæsilegt og eftir gátu alleina. En eitthvað hefir þar ritað verið.
  • Seðill 6 (165 mm x 106 mm) Í þessum pápísku kvæðum er margt plusqvam superstitiosum, og samt penitus impium. Eru þau gjörð skömmu fyrir reformationem, þá notitia var svo sem undir lok liðin á Íslandi.
  • Seðill 7 (122 mm x 81 mm) Þessi píslargrátur er afkópíeraður.
  • Seðill 8 (163 mm x 103 mm) NB. Ef biskup Jón er author [yfirstrikað: þessa kvæðis] Píslargráts, þá er það eldra en 1549 því það ártal stendur framan á bókinni. Mig minnir Björn á Skarðsá segi, biskup Jón hafi kveðið Píslargrát í Skálholti í fangelsi. Er það á þennan máta ekki satt.
  • Seðill 9 (137 mm x 106 mm) Hér voru inn á milli í bókinni: Dæglum partur með annarri hendi og nýrri en bókin. Illa skrifað. Ólafs konungs vísur með andstyggðar hendi. Ábótavísur með nýrri hendi viðvaningslegri. Kötludraumur með [yfirstrikað: sömu nýrri]. Ólík hendi sem á Dæglunum vantar við undan. Dæglurnar og hálfar Ólafs vísur, voru ritaðar á það gamla pergamentið, sem autt hafði verið látið aftan við Píslargrát. Eftirparturinn af Ólafs vísum og hitt annað var ritað á óhræsilegt pergament, sem hér hafði verið fest inn á milli arkanna, þegar bókin hefir umbundin verið, NB um bundin. Því sama slags var innfestingin á þessu [yfirstrikað: nýjaa] auka arki, sem á allri bókinni í þessu nýja, auki sem í hinum öllum.
  • Seðill 10 (98 mm x 81 mm) Þetta er það kvæði sem menn almennilega kalla Gimstein. Það heitir og svo með réttu, vide pag. m. 64. in calce Carminis.
  • Seðill 11 (134 mm x 104 mm) Bandið á bókinni mun vera sér, um de anno 1549, en bókin sjálf nokkru eldri, þó ekki miklu, sem af skriftinni er að sjá.
  • Seðill 12 (150 mm x 95 mm) Héðan frá er bókin afskrifuð út til enda.
  • Seðill 13 (158 mm x 107 mm) Hallur prestur author Krossdrápu eður Gimsteins hefur verið Ögmundsson, vide á þeim lausu blöðum bak í bókinni frá Hólmi sem Krossdrápa er á. Krossdrápa þessi er gjörð eftir 1400. Þar er í: Ur. og kóngur er simiis sequioris ævi notæ.
  • Seðill 14 (159 mm x 109 mm) Hér var í bókinni þessi heimsósómi (Mörg er mannsins pína) út til enda. Item með sömu hendi, annar heimsósómi (Hvað mun veröldin vilja) kveðin af Skáld-Sveini nokkrum. Þetta tvennt var rotið í hryggnum, og það síðara til stórskemmda. Varð svo ekki confererað. Það sem þar af var læsilegt confereraði ég með öðrum mínum exemplaribus úr kálfskinnsblöðum frá sr. Ólafi Gíslasyni, og eyðilagði svo þetta. Aftan við þessa tvo heimsósóma voru vísnagrey: Sver ei, svar ei sjálegt víf. Með andstyggðar hendi, sömu sem á Ólafs vísunum. Þær eru og héðan útteknar, uppskrifaðar og pergamentsblaðið eyðilagt.
  • Seðill 15 (161 mm x 106 mm) Hér aftan við var: Halls prests Ögmundssonar vísur af: O bone Jesús (kallast af auctore Maríublóm). Boðorðavísur, kveðið [kveðnar] af Gísla Jónssyni (er ekki nema nokkur vers framan af)†. Þessir tveir tractatus voru svo rotnir og defectueux að þeir voru víða ónýtir. Þó skrifaði ég það þar úr, sem læs[ileg]t var og heilt, og eyðilagði þá svo síðan.† Restin var burtrifin og voru þessir tveir tractatus með sömu hendi sem hitt fyrra faranda.

  • Laus seðill frá Kaupmannahöfn með upplýsingum um forvörslu.
  • Laus seðill með athugasemdum um nöfn í handritinu.

Historie og herkomst

Herkomst

Handritið var skrifað á Íslandi, nánar tiltekið í Selárdal í Ketilfjörðum, árið 1549 (1r, 68v).

Proveniens

  • Árni Magnússon fékk frá Þórði Péturssyni á Hólmi (sjá seðil). Áður hafði Helga Gísladóttir átt handritið (1r) en það átti einhvern tíma heima á Suður-Reykjum í Mosfellsdal (sjá seðil fremst).
  • Á 43r og 47v er nafnið Guðbrandur Þórðarson, á 46v og 59v Páll Jónsson, á 48v Ísleifur Þórðarson og á 62r Jón Einarsson, e.t.v. fyrri eigendur handritsins.

Erhvervelse

Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu 20. janúar 1988.

Yderligere information

Katalogisering og registrering

ÞS uppfærði skv. reglum TEIP5 31. ágúst til 2. september 2009 og síðar.

ÞS skráði 4.-19. febrúar 2003.

Kålund gekk frá handritinu til skráningar 3. januar 1890 ( Katalog II 1894:34-37 (nr. 1610) ).

GV sló inn texta af seðlum Árna Magnússonar undir umsjón ÞS og með hliðsjón af gögnum frá MJ.

Bevaringshistorie

Viðgert og bundið í Kaupmannahöfn í febrúar 1972. Eldra band fylgdi ekki.

Billeder

  • Svart-hvítar ljósmyndir á Det Arnamagnæanske Institut í Kaupmannahöfn.
  • Svart-hvítar ljósmyndir á Stofnun Árna Magnússonar, sem keypti þær af Arne Mann Nielsen 29. november 1971.

Bibliografi

Forfatter: Aðalheiður Guðmundsdóttir
Titel: DFS 67,
Omfang: s. 233-267
Forfatter: Bjarni Einarsson
Titel: Munnmælasögur 17. aldar, Íslenzk rit síðari alda
Omfang: 6
Forfatter: Björn K. Þórólfsson
Titel: Arkiv för nordisk filologi, Kvantitetesomvæltningen i islandsk
Omfang: 45
Forfatter: Einar G. Pétursson
Titel: Tvö skrif um Kötludraum, Gripla
Omfang: 26
Forfatter: Eiríkur Þormóðsson, Guðrún Ása Grímsdóttir
Titel: , Oddaannálar og Oddverjaannáll
Omfang: 59
Forfatter: Guðvarður Már Gunnlaugsson
Titel: Gripla, Leiðbeiningar Árna Magnússonar
Omfang: 12
Forfatter: Guðvarður Már Gunnlaugsson
Titel: Sýnisbók íslenskrar skriftar
Forfatter: Guðvarður Már Gunnlaugsson
Titel: Rósa Þorsteinsdóttir, Rósaleppar : þæfðir Rósu Þorsteinsdóttur fimmtugri 12. ágúst 2008
Omfang: s. 38-41
Forfatter: Guðrún Nordal
Titel: Góssið hans Árna, Helgubók
Omfang: s. 21-35
Forfatter: Gísli Sigurðsson
Titel: Kötludraumur. Flökkuminni eða þjóðfélagsumræða?, Gripla
Omfang: 9
Forfatter: Jón Helgason
Titel: , Ábóta vísur
Omfang: s. 173-183
Titel: Íslensk miðaldakvæði I.2
Redaktør: Jón Helgason
Titel: , Íslenzk fornkvæði. Islandske folkeviser
Redaktør: Jón Helgason
Omfang: 10-17
Titel: Vísnabók Guðbrands
Redaktør: Jón Torfason, Kristján Eiríksson
Forfatter: Jón Þorkelsson
Titel: Arkiv för nordisk filologi, Islandske håndskrifter i England og Skotland
Omfang: 8 (Ny följd 4)
Titel: Katalog over Den Arnamagnæanske Håndskriftsamling
Redaktør: Kålund, Kristian
Forfatter: Wolf, Kirsten
Titel: Saga heilagrar Önnu - en orientering, Arkiv för nordisk filologi
Omfang: 109
Titel: Saga heilagrar Önnu
Redaktør: Wolf, Kirsten
Forfatter: Valgerður Kr. Brynjólfsdóttir
Titel: Meyjar og völd : rímurnar af Mábil sterku
Titel: Íslenzk miðaldakvæði: Islandske digte fra senmiddelalderen
Redaktør: Jón Helgason
Omfang: I:2

[Metadata]