SÁM 72
Eddukvæði ; Iceland, 1743
Full Title
Edda Sæmundar prests hins fróða. Nú að nýju skrifuð af Árna Böðvarssyni, anno 1743. Edda Íslendinga. Samanskrifuð af spakvitrum Íslands fræðimeistara, Snorra Sturlusyni, með ágætum formála Guðmundar Andréssonar. Nú að nýju skrifuð af Árna Böðvarssyni, anno 1743.
Note
Contents
Edda
„Edda Íslendinga“
Fyrir aftan Eddu-efnið er viðbótarefni.
Fyrri partur Eddu
Formálar, Gylfaginning og um Snorra Sturluson.
Formáli Guðmundar Andréssonar
„Formáli Snorra-Eddu samsettur af Guðmundi Andréssyni“
„Þrennar finnast meiningar um það hvaðan Eddunafn hafi sín rök …“
„… eftir fyrirsögn og formála sjálfs authoris Eddu, Snorra Sturlusonar“
Formáli Magnúsar Ólafssonar
„Edda Islandorum Anno Christi M.CC.XV. Primum conscripta per Snorronem Sturlæ. Filium Nomophylacem. Hvað Edda sé“
„Edda er íþrótt af forndiktuðum fróðra manna dæmisögum og margfundnum heitum hlutanna, …“
„… birtast með þeim formála eður Pologo sem eftir fylgir.“
Prolougus Snorra-Eddu
„Almáttugur Guð skapaði í upphafi himin og jörð og alla þá hluti sem þeim fylgja … “
„… að þeirra tunga Asíumanna varð eigin tunga um öll þessi lönd.“
Gylfaginning
„Gylfaginning kap. 1 eður dæmisaga“
„Gylfi kóngur réð þar löndum er nú heitir Svíþjóð …“
„… svo sem sjá má og læra í seinna parti þessarar bókar, sem hér eftir fylgir.“
Fyrir neðan hefur verið skrifað með blýanti með seinni tíma hendi (sjá blað 52r).
Um Snorra Sturluson
„Snorre Sturlæ Filius natus eft.“
„Anno Christi 1179 …“
„… cui nomen erat Urækia.“
Annar partur Eddu
Kenningar, fornvísur.
Um kenningar
„Um kenningar“
„Í hinum fyrra partinum voru ritaðar þær frásögur af hvörjum teknar eru að fornu og nýju …“
„… Þang eður þara má kenna gras eður skóg sjóar eður fjöru eður skerja. Item eng sjóar. Fínís. Fínis.“
„Nú eru kenningar hér skrifaðar en kunni nokkuð til að vanta má síðar inn setja. Enda eg svo þessa bók þann 19. january anno 1743. Árni Böðvarsson.“
Skrifaraklausan er á blaði 76r.
Nokkrar fornvísur
Á blað 77v sem annars er autt er skrifað: Þessa bók á eg undirskrifaður með réttu og hún er mér heimiluð af hennar réttum eiganda mr. Jóni Sigurðssyni, Hörðubóli þann June 12, 1832 […] J. Grímsson.Þessa bók Snorra- og Sæmundar-Eddur á eg undirskrifaður, J Grímsson 1832.
Sæmundar-Edda
„Edda Sæmundar prests hins fróða“
Blað eða blöð virðast hafa glatast á milli blaða 132v-133r
Heiti
Óðinn; heiti hans, ætt og uppruni
„Hér segir fyrst um ætt Óðins frá Trojumönnum“
Ásar og ásynjur
„Hér uppskrifast ásar og ásynjur“
Nöfn goða og gyðja
„Hér skrifast nöfn heiðingjanna …“
Nornanöfn
„Nornanöfn“
Dverganöfn
„Dverganöfn“
Sverðaheiti
„Síðan teljast sverðaheiti“
Skipaheiti
„Skrifa verður skipaheiti“
Sjókenningar
„Síðan teiknast sjókenningar“
Sjávarheiti
„Þetta eru heiti á sjó“
„Kenningar má finna í síðari parti Snorra-Eddu. Byrjast því partar eður kvæði þessarar bókar sem eftir fylgja.“
(Skrifaraklausan er á blaði 82r).
Heiti Óðins, ása og ásynja, goða og gyðja, nöfn dverga, skipa og sjávarheiti eru upplistuð í ofangreindum köflum; um heitin ásamt kenningum er fjallað í Skáldskaparmálum Snorra-Eddu.
Svohljóðandi efnisyfirlit er á blaði 82v: Þetta eru partar eður Capita Sæmundar-Eddu sem eftir fylgja: Völuspá, Hávamál, Vafþrúðnismál, Grímnismál, Skírnisför, Hárbarsljóð [sic], Þór dró Miðgarðsorm eður Hymiskviða, Lokasenna, Þrymskviða eður Hamarsheimt, Alvísmál, Frá Sigurði, Regin og Hnikar, Heilræði Brynhildar við Sigurð, Brynhildur reið Selveg, Frá dauða Fáfnis, Hyndluljóð hin gömlu, Gátur Gests blinda / getspeki Heiðreks kóngs, Gróuljóð, Fjölvinsmál, Bjargbúaþáttur.
Völuspá
„Hljóðs bið eg allar helgar kindir …“
„… nú mun hún sökkvast.“
Fimmtíu og níu erindi.
Völuspá
„Vaticinum Volæ [Seu Sibyllinum]“
„Sileant omnes, Sanctæ creaturæ …“
„… Níðhöggur funera, nunc ille terra dehiscet.“
Fimmtíu og níu erindi Völuspár á latínu.
Hávamál
„Hávamál en gömlu með þeirra appendice rúnacapitula af sjálfum Óðni kóngi ort og samsett“
Alls 165 erindi (138+27 (rúnakapituli)).
Hávamál
„Gáttir allar …“
„… fold skal við flóði taka.“
Hávamál
„Rúnakapituli“
„Veit eg at eg hékk …“
„… Heilir þeirs hlýddu.“
Vafþrúðnismál
„Vafþrúðnismál“
„Ráð þú mér nú Frigg …“
„… Þú ert æ vísastur vera.“
Grímnismál
Lausamálskaflar eru meðfylgjandi kvæðinu í upphafi þess og lok.
Grímnismál - lausamál
„Frá sonum Hrauðungs konungs“
„Hrauðungur kóngur átti tvo sonu …“
„… Agnar var þar kóngur lengi síðan.“
Grímnismál - kvæðið
„Heitur ertu hripuður …“
„… allir af einum mér.“
Skírnismál
„För Skírnis“
Lausamálskaflar eru í upphafi kvæðis og á milli vísna á tveimur - þremur stöðum.
Skírnismál - lausamál
„Freyr sonur Njarðar …“
„… Freyr stóð úti og kvaddi hann og spurði tíðinda og kvað:“
Skírnismál - kvæðið
Hárbarðsljóð
Hárbarðsljóð - lausamál
„Þór fór úr austurvegi …“
„… var ferjukarlinn með skipið. Þór kallaði:“
Hárbarðsljóð - kvæðið
„Hver er sá sveinn sveina …“
„… Far þú nú þars þig hafi allan gramir.“
Hymiskviða
„Þór dró Miðgarðsorm“
„Ár valtívar / veiðar námu …“
„… ægis, eitt hörmeitið.“
Lokasenna
Lausamálskaflar eru í upphafi og lok kvæðis sem og á milli erinda á þremur stöðum.
Lokasenna - lausamál
„Frá Ægi og goðum“
„Ægir er að öðru nafni hét Gymir …“
„… Það eru nú kallaðir landskjálftar.“
Lokasenna - kvæðið
„Lokasenna“
„Seg þú það Eldir …“
„…brenni þér á baki.“
Þrymskviða
„Þrymskviða eður Hamarsheimt“
„Reiður var þá Vingþór …“
„… endur að hamri.“
Alvíssmál
„Alvíssmál“
„Bekki breiða / nú skal brúður með mér …“
„… uppi ertu dvergur um dagaður. Nú skín sól í sali.“
Reginsmál
„Frá Regin og Sigurði Fáfnisbana“
„Kominn er hingað sonur Sigmundar…“
„… og Hugin gladdi.“
Aðeins hluti kvæðisins, þ.e. erindi 13 og erindi 16-26 (sjá Eddukvæði útgáfa Gísla Sigurðssonar 1999: 202-206). Skrifari hefur aðlagað efnið eða í forriti hans hafa efnistök verið með þeim hætti að lausamáli virðist á sinn hátt ætlað að gefa frekari skýringu á því sem fyrr er frá greint í kvæðinu.
Sigurdrífumál
Aðeins hluti kvæðisins, hefst í 5. erindi (sbr. Eddukvæði útgáfa Gísla Sigurðssonar 1999: 221-228). Niðurlag í lausu máli.
Sigurdrífumál - kvæðið
„Brynhildarljóð eður heilræði Brynhildar við Sigurð“
„Bjór færi eg þér …“
„ … römm eru róg af risin.“
Sautján línur af niðurlagi kvæðisins eru ritaðar með annarri hendi á blaði 123v.
Sigurdrífumál - niðurlag
„Svo er sagt að Gjúkasynir sviku Sigurð í tryggðum …“
„ … hún lagði sig sverði til bana.“
Helreið Brynhildar
Helreið Brynhildar - lausamál
„Eftir dauða Brynhildar …“
„… þar er gýgur nokkur bjó. Gýgurin kvað:“
Helreið Brynhildar - kvæðið
Guðrúnarkviða I
„Guðrúnarkviða“
Lausamálskafli er á undan og á eftir kvæðinu.
Guðrúnarkviða - lausamál
„Guðrún sat yfir Sigurði dauðum …“
„… svo sem segir í Sigurðarkviðu inni skömmu.“
Guðrúnarkviða - kvæðið
„Ár var það er Guðrún gerðist að deyja …“
„… er hún sár um leit á Sigurði.“
Fáfnismál
„Frá dauða Fáfnis“
„Þetta hefði átt að skrifast fyrri.“
Skrifaraklausan er á blaði 126r.
Lausamálskafli er við upphaf kvæðisins. Kvæðið er ekki að fullu upp skrifað. Uppskriftinni lýkur við upphaf 23. erindis (sbr. Eddukvæði útgáfa Gísla Sigurðssonar 1999: 212, en þar eru erindin 44 (bls.208-218). Neðst á blaði 126v er eyða fyrir nokkrar línur.
Fáfnismál - lausamál
„Sigurður hitti slóð Fáfnis á Gnitaheiði …“
„… Sigurður hljóp úr gröfinni og sá hver þeirra annan. Fáfnir kvað:“
Fáfnismál - kvæðið
„Sveinn og sveinn …“
„… Fáfnir muni, þitt var nú meira megin.“
Hyndluljóð
„Hyndluljóð hin gömlu“
„Vaki mér meyja …“
„… bið eg Óttari öll góð duga.“
Heiðreks gátur
Gátur Gestumblinda - formáli
„Formáli að getspeki Heiðreks kóngs“
„Heiðrekur hét kóngur ágætur …“
„… Þá mælti Gestur:“
Gátur Gestumblinda - kvæðið
„Hafa vildak / það í gær hafðak …“
„… því ber hann stýfðan stert.“
Grógaldur
„Gróuljóð er hún gól syni sínum áður en það Óðinn í helju hvarf og hún var dauð“
„Vaki þú Gróa / vaki þú góð kona …“
„… meðan þú mín orð of manst.“
Fyrri hluti Svipdagsmála; Fjölsvinnsmál eru talin til síðari hlutans (sjá lið 2.22)
Baldurs draumar
„Vegtamskviða“
„Senn voru æsir á þingi allir…“
„… Hvað er manna, það mér ókunnra er mér hefir aukið erfitt …“
Kvæðið endar hér óheilt og það vantar í kvæðið frá fjórða vísuorði í fimmta erindi og til loka þess (í útgáfu Finns Jónssonar 1905, eru erindin fjórtán (bls. 169-173).
Fjölsvinnsmál
„Gífur heitir / en Gere annar …“
„… nú er það satt / að við slíta skulum / ævialdri saman.“
Vantar framan af kvæðinu sem hefst skv. útgáfu Finns Jónssonar (1905) í hdr. í fjórtánda erindi (sjá bls. 213-221, Finnur Jónsson).
Grottasöngur
„Nú erum komnar / til kóngs húsa …“
„… hafa fullstaðið / fljóð að moldri [sic?].“
Bergbúaþáttur
„Bjargbúaþáttur“
Á eftir stuttum inngangskafla í lausu máli er dróttkveðið kvæði, oftast nefnt Hallmundarkviða og fylgja skýringar með. Í annarri gerð þáttarins þar sem vísurnar eru skrifaðar upp án skýringa (sbr. AM 564 a 4to) er lausamálsfrásögn sem er lengri og kvæðið er án skýringa (sjá nánar umfjöllun Þórhalls Vilmundarsonar 1991, Íslenzk fornrit XIII )
Bergbúaþáttur - Inngangsorð
„Það er efni þessarar frásögu …“
„… Hellir þessi fannst aldrei síðan.“
Bergbúaþáttur - Hallmundarkviða
„Hrynur að heiða fenri …“
„… ónyt, mikið víti / onyt, mikið víti.“
Fyrir neðan lokavísuna, eins og aðrar vísur kviðunnar, er útlegging hennar.
Sonatorrek
„Kvæði Egils Skallagrímssonar er hann kallaði Sonartorrek [sic]“
„Mjög erum tregt / tungu að hræra …“
„… og óhryggur / heljar bíða.“
Höfuðlausn
„Kvæði Egils Skallagrímssonar nær hann leysti höfuð sitt á Norðymbralandi, anno 934. Eyrekur blóðöx og hirð hans heyrði á.“
„Vestur fór eg um ver…“
„… vagna vára / eður vili tára.“
„Drápan er skrifuð eftir Runica Wormi.“
(Skrifaraklausan er á blaði 141r).
Krákumál
„Ragnars kviða loðbrókar, skrifuð eftir Runica Wormi.“
„Hjuggum vér með hjörvi …“
„… læjandi skal eg deyja.“
„Endir Loðbrókarkviðu“
(Skrifaraklausan er á blaði 144v). Fyrir neðan skrifaraklausuna stendur með annarri hendi: Þessi kviða kallast réttar Krákumál.
Ýmis kvæði
Efst á blaði 144r má hugsanlega lesa Úr sögu Hákons konungs gamla. Þetta er þó illlæsilegt þar sem fyrirsögn er skert vegna afskurðar blaðsins. Meðal þess sem þarna er að finna er kveðskapur Sturlu Þórðarsonar um hernað Hákons í Vermalandi, kvæði úr Orkneyingasögu o.fl.
Nokkrar deilur
„Deilur nokkrar“
„Þessar deilur skrifaði eg eftir gamalli skræðu en veit ei hvert að öllu réttar eru. Anno 1748 A: B: S:“
Efnið virðist tengjast merkingu rúnanna. (Skrifararklausan er á blaði 148v).
Þórnaldarþula
„Þornaddarþula“
„Hlýði fólk fræði mínu á meðan ég set sök mína í sleða …“
„… vinstra fæti, fótur úr feitleika. Fallið höfuð úr tönn.“
Eitt elsta þekkta hdr. þulunnar (sbr. Einar G. Pétursson, Gripla XVIII)
Sólarljóð
„Sólarljóð Sæmundar prests hins fróða“
„Óvinum þínum trú þú aldreigi …“
„… hinum líkn en lifa.“
Physical Description
Tuttugu og þrjú kver. Blöð 1 og 2 (titilsíður) eru stök.
- Kver I: blöð 3-9, 3 tvinn + 1 stakt blað.
- Kver II: blöð 10-17, 4 tvinn.
- Kver III: blöð 18-25, 4 tvinn.
- Kver IV: blöð 26-33, 4 tvinn.
- Kver V: blöð 34-41, 4 tvinn.
- Kver VI: blöð 42-49, 4 tvinn.
- Kver VII: blöð 50-57, 4 tvinn.
- Kver VIII: blöð 58-65, 4 tvinn.
- Kver IX: blöð 66-73, 4 tvinn.
- Kver X: blöð 74-77, 2 tvinn.
- Kver XI: blöð 78-81, 2 tvinn.
- Kver XII: blöð 82-90, 4 tvinn + 1 stakt blað.
- Kver XIII: blöð 91-98, 4 tvinn.
- Kver XIV: blöð 99-106, 4 tvinn.
- Kver XV: blöð 107-114, 4 tvinn.
- Kver XVI: blöð 115-122, 4 tvinn.
- Kver XVII: blöð 123-128, 3 tvinn.
- Kver XVIII: blöð 129-132, 2 tvinn.
- Kver XIX: blöð 133-135, 1 tvinn + 1 stakt blað..
- Kver XX: blöð 136-139, 2 tvinn.
- Kver XXI: blöð 140-144, 2 tvinn + 1 stakt blað..
- Kver XXII: blöð 145-149, 2 tvinn + 1 stakt blað..
- Kver XXIII: blöð 150-153, 2 tvinn.
- Eindálka.
- Leturflötur er ca 165 mm x 125 mm.
- Línufjöldi er ca 20-30.
- Leturflötur er afmarkaður
- Griporð eru víða.
- Blað eða blöð virðast hafa glatast á milli blaða 132v-133r.
- Blöð eru skítug og notkunarnúin.
- Texti hefur skerst lítillega, t.d. á blöðum 145 og 149 vegna afskurðar blaða.
Að mestu með hendi Árna Böðvarssonar, fljótaskrift og kansellískrift.
Á blöðum 150r-153v er þó hugsanlega önnur hönd.
Rauður rammi er um leturflöt og tvöfaldur um titilsíður.
Fyrirsagnir eru með blekfylltum stöfum og upphafsstafir eru einnig blekfylltir (sbr. 3r).
Bókahnútur eða ígildi bókahnúts, þ.e. skreyting við niðurlag texta (sjá t.d. blöð 52v og 106v).
Band (205 mm x 165 mm x 43 mm) er nýlegt, klætt grænu leðri. Kjölur er þrykktur. Saurblöð eru ný, tvö hvoru megin, (annað tveggja úr japanspappír).
Seðill með upplýsingum um gefanda og feril.
History
Upplýsingar um fyrri eigendur má fá í handriti: Á blaði 2v stendur: Þessa bók heimila eg Mr. Jóni Grímssyni til eignar þann June 12, 1832. Til merkis mitt nafn Jón Sigurðsson. Fyrir neðan hefur J.Grímsson að því er virðist, kvittað fyrir móttöku. Á blað 77v er skrifað: Þessa bók á ég undirskrifaður með réttu og hún er mér heimiluð af hennar réttum eiganda mr. Jóni Sigurðssyni, Hörðubóli þann June 12, 1832. Testerar J. Grímsson. Og örlítið neðar á sama blaði: Þessa bók Snorra og Sæmdundar-Eddur á ég undirskrifaður J. Grímsson. Á blað 152v er skrifað: Sölvason frá Löngumýri gefur Daníel Kristjáni þessa bók 1898.
Að því er fram kemur á seðli hefur handritið verið keypt af bóksala í Ísrael af gefanda handritsins Erni Arnar ræðismanni og fjölskyldu hans.
Additional
Bibliography
Title: Viskustykki undin Soffíu Guðnýju Guðmundsdóttur fimmtugri 4. apríl 2014, Undarleg örlög vísna
Scope: p. 16-18
Title: Gripla, Akrabók. Handrit að Eddum með hendi Árna Böðvarssonar á Ökrum og hugleiðingar um handritarannsóknir á Eddunum
Scope: 18
Title: Albert Jóhannesson and the scribes of Hecla Island : manuscript culture and scribal production in an Icelandic-Canadian settlement, Gripla
Scope: 30
Metadata
×- Country
- Iceland
- Place
- Reykjavík
- Institution
- The Árni Magnússon Institute for Icelandic Studies
- Repository
- Handritasvið
- Collection
- Safn Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum
- Shelfmark
- SÁM 72
- Keywords
- Wisdom poems
Heroic poems
Rhymes
Eddic poems
Alphabet
Riddles
Ancient poems
Saints poems
Poetry
Runes
Rhetoric
Metrics
Scaldic poems
Tales of Icelanders
Verbal definitions
Poems about gods
Literary criticism
Prolegomena / Prefaces
Norse mythology - XML
- View as XML
- Notes
- Send Feedback on Manuscript
Contents
×- Edda
- Fyrri partur Eddu
- Formáli Guðmundar Andréssonar
- Formáli Magnúsar Ólafssonar
- Prolougus Snorra-Eddu
- Gylfaginning
- Um Snorra Sturluson
- Annar partur Eddu
- Sæmundar-Edda
- Heiti
- Óðinn; heiti hans, ætt og uppruni
- Ásar og ásynjur
- Nöfn goða og gyðja
- Nornanöfn
- Dverganöfn
- Sverðaheiti
- Skipaheiti
- Sjókenningar
- Sjávarheiti
- Völuspá
- Völuspá
- Hávamál
- Vafþrúðnismál
- Grímnismál
- Skírnismál
- Hárbarðsljóð
- Hymiskviða
- Lokasenna
- Þrymskviða
- Alvíssmál
- Reginsmál
- Sigurdrífumál
- Helreið Brynhildar
- Guðrúnarkviða I
- Fáfnismál
- Hyndluljóð
- Heiðreks gátur
- Grógaldur
- Baldurs draumar
- Fjölsvinnsmál
- Grottasöngur
- Bergbúaþáttur
- Sonatorrek
- Höfuðlausn
- Krákumál
- Ýmis kvæði
- Rúnastafróf
- Nokkrar deilur
- Þórnaldarþula
- Sólarljóð