„Bókin Edda, hvörja samsett hefur Snorri Sturluson lögmaður. Anno Kristi MCCXV. Prentuð í Kaupinhavn í íslensku, dönsku og latínu. Anno domini 1665. En nú að nýju uppskrifuð anno xi MDCCLXV.“
„Registur yfir kviðlinga Sæmundar-Eddu“
„I. Völuspá, II. Hávamál, III Rúnatalsþáttur …“
„… XXIX. Guðrúnarkviða Gjúkadóttur, XXIX. Guðrúnar lok, XXX. Gunnar(!)slagur.“
„Völuspá“
„Hljóðs bið eg allar helgar …“
„… þá mun hún sökkvast.“
„Hávamál“
„Gáttir allar áður gangi fram …“
„… heilir þeir sem hlýddu.“
„Rúnatalsþáttur Óðins“
„Veit eg að eg …“
„… eður mín systir sé.“
Þátturinn er hluti af Hávamálum.
„Vafþrúðnismál“
„Ráð þú mér nú Frigg …“
„… þú ert æ vísastur vera.“
„Hrauðungur konungur átti tvo sonu …“
„… en Agnar var þ(!) þar lengi konungur síðan.“
„Heitur ertu, hripuður …“
„… allir af einum mér.“
„Freyr sonur Njarðar …“
„Rístu nú, Skírnir …“
„… en sjá hálf hýnótt. “
„Þór fór nú austurvegi … “
„Hver er sjá sveinn sveina …“
„… Farðu nú þars þig hafi allir gramir. “
„Hymiskviða“
„Ár valtívar veiðar námu …“
„… eitt hörmeitið. “
„Ægisdrykkja“
„Ægir er öðru nafni hét Gymir …“
„… Loki kvaddi hann. “
„Lokaglefsa“
„Seg þú það Eldir …“
„… og brenni þér á baki.“
„… þar eru nú kallaðir landskjálftar. “
„Hamarsheimt“
„Reiðir(!) var þá Vingþór …“
„… Svo kom Óðins sonur endur að hamri. “
„Vegtamskviða“
„Senn voru æsir allir á þingi …“
„… og ragna rök rjúfendur koma. “
„Alvíssmál“
„Bekki breiða …“
„… nú skín sunna í dali. “
„Völundarkviða“
Frásögnin er að mestu leyti í bundnu máli en upphaf hennar er í lausu máli.
„Níðaður hét kóngur í Svíþjóð …“
„Gróu galdur er hún gól syni sínum dauð“
„Vaki þú Gróa …“
„… meðan þú mín orð of mant. “
„Fjölsvinsmál“
„ Utan garða hann sá upp um koma …“
„… ævi og aldri saman. “
Grógaldur og Fjölsvinsmál eru einu nafni kölluð Svipdagsmál.
„Grottasöngur. “
„ Gull er kallað mjöl Fróða. Þar til er saga sjá að Skjöldur hét sonur Óðins …“
„… og þá var þ(!) sær saltur síðan.“
„Grottasöngur. “
„Nú erum komnar til kóngs húsa …“
„… hafa fullstaðið fljóð að meldri. “
„Hyndluljóð “
„ Vaki mær meyja …“
„… bið eg Óttari öll goð duga. “
„Sólarljóð “
„ Fé og fjörvi …“
„… Drottinn gefi dauðum ró, hinum líkn, sem lifa. “
„Helgakviða Hundingsbana“
„Ár var alda …“
„… Þá er sök lokið. “
„Hjörvarður hét kóngur …“
„… Helgi og Sváfa er sagt að væri endurborin.“
„Sástu Sigurlinn Sváfnisdóttur …“
„… þess er buðlungr var bestur und sólu.“
„Sigmundur Völsungsson átti Borghildi …“
„… Hét hann þá Helgi Haddingaskaði en hún Kára Hálfdanardóttir, svo sem kveðið er í Káraljóðum, og var hún valkyrja.“
„Seg þú Hemingi að Helgi man …“
„… en um daga sjálfa.“
„Sinfjötlalok“
„Sigmundur Völsungsson var kóngur …“
„… og hann kalla menn frægastan allra herkónga sem verið hafa í fornum sögum. “
„Grípir hét sonur Eylima kóngs …“
„Sigurður gekk til stóðs Hjálpreks …“
„… og sá þá hver annan. Fáfnir kvað þá þetta.“
„Fáfnismál“
„Sveinn og Sveinn …“
„… fór sköpum norna.“
„… hann steig á bak hanum. “
„Sigurður reið upp á Hindarfjall …“
„… konur og karlar að hugga hana en það var eigi auðvelt og er þetta þar um kveðið. “
„Hvað beit brynju …“
Kviðan endar ekki eins og almennast er í útgáfum.
„Guðrúnarkviða Gjúkadóttur“
„Ár var þess Guðrún …“
„… er hún sár um leit á Sigurði. “
„… björt áður sylti.“
Niðurlag frásagnarinnar á blöðum 70r (neðst)-71r (efst) er að mestu í lausu máli en þar segir í stuttu máli frá brottför Guðrúnar til Danmerkur og hvernig Brynhildur Buðladóttir tók líf sitt. Einnig er greint frá Gunnari og Högna og Fáfnisarfi, svikráðum Atla og hefnd Guðrúnar. í niðurlagi er síðasta erindi Atlakviðu.
„Gunnarsslagur“
„Ár var það Gunnar …“
„… hljóðfagra sveigja hörpustrengi. “
„Guðrún gekk þá til sævar …“
Frásögnin hefst eins og almennast er, þ.e. á lausamálskafla en bundna málið hefst hér í þrettánda erindi og lýkur í tuttugasta og öðru erindi (sbr. útgáfu; Finnur Jónsson1905: 447-450 ).
„Gekk eg til strandar …“
„… að þetta tregrófum talað verði. “
„Svo enda eg Sæmundar Eddu Sigfússonar hins fróða þann XXVII. 3cdsyxsl Anno MDCCLXV. A RhXIXMCRC MlsbsXlYÞ2MXЗ: ERVKЗ YEXÞNAY YKH. Nafn Skrifarans er tekið úr Rammvillingi.“
Nafn skrifarans ritað með rammvillingsletri hefur Jónas Kristjánsson ráðið (sjá um hendur hér fyrir neðan).
Goðsagnaefni Sæmundar-Eddu og Snorra-Eddu táknað myndrænt (sjá nánar í umfjöllun um skreytingar hér fyrir neðan).
„Bókin Edda, hvörja samsett hefur Snorri Sturluson lögmaður. Anno Kristi MCCXV. Prentuð í Kaupinhavn í íslensku, dönsku og latínu. Anno domini 1665, en nú að nýju uppskrifuð anno xi MDCCLXV.“
„Fyrsti formáli til Eddu“
„1. Stutt undirvísun um hennar nafn …“
„… hvör má halda hér um það sjónum sjálfum best fellur og líkar. “
„Annar formáli nýgjörður“
„Ljóst er mönnum af …“
„… og latínskum diktum ef menn vilja. “
„Formáli séra Arngríms Jónssonar að Mel í Miðfirði.“
„Það að vorir forfeður hafi iðkað bóklegar listir …“
„… Guð gefi öllum skilning í því hinu góða. Amen. Arngrímur Jónsson.“
„Endir á formála séra Arngríms Jónssonar að Mel í Miðfirði vestur.“
„Formáli authoris um það hvað Edda sé“
„Edda er íþrótt af forndiktuðum fróðra manna dæmisögum …“
„… þar töluð um öll lönd, þessi áður sögð.“
„I. dæmisaga. Gylfaginning, Hás lygi“
„Gylfi réð þar löndum er nú heitir Svíþjóð …“
„… læra má í hinum seinna parti þessarar bókar.“
„Annar partur Snorra-Eddu sem eru nöfn og kenningar eftir stafrófi. A. Ásaheiti“
„Baldur … Bragi, Forseti…“
„… minnkunn, æska, ungdómur, örvesi, æviþrot.“
„Endir þess annars parts Snorra-Eddu.Tɛλos.“
„Calendarium sem er það íslenska rím sem sýnir þá gömlu tíma og þann mismun sem varð á því gamla og nýja tímatali. Saman tekið af vel aðla biskupinum yfir Skálholtsstifti M. Þórði Þorlákssyni loflegrar minningar. Prentuð í Skálholti. Anno MDCLXIII“
„Januarius …“
„… Hér með endast þetta calendarium.“
Samantektin hefst á annál sem nær frá janúar fram í desember. Þar greinir m.a. frá sólargangi í tengslum við stjörnumerkin (í janúar þá sól gengur í Vatnsberamerki), hvenær sólin kemur upp og hve lengi hún er á lofti (í janúar er sólar-uppkoma kl. 9.2. avart undirg.: kl. 2.2).
„Lítilvæg appendix eður viðbætur þessa ríms. 1. Um fjóra parta ársins og þeirra tempran item um vinda og veðráttufar“
„Ár skiptist í fjórðunga sem áður er um getið …“
„… hvort oss hjáli(!) vor gæskuríki Guð í Jesúnafni, amen. Tantum.“
Í viðbótunum er m.a. auk tímatalsfræða fjallað um böð, blóðtökur og lækningar og um heilsu- og vanheilsuteikn á manneskjunni.
„Mensa Pythagoræ.“
„Þessa undirsetta töflu lét sá nafnfrægi reikningsmeisari Pyþagoras vera frammi fyrir sér alla daga á sínu borði í sínu húsi, þar eð hann hafði sitt aðsetur.“
Fyrir neðan er tafla Pyþagorusar, Taflan (níu ferningar langsum og þversum, í hverjum ein tala frá 1-81).
„Lítið ágrip um þær fjórar species í reikningskúnstinni þá undan eru gengin. Numeratio eður talan. 1. Additio eður tillagstalan, 2. subtractio eður afdráttartalan, 3. multiplicatio, margfjölganditalan, 4. divisio, skipta- eður sundurdeilingartalan. Handa bændum og börnum að komast fyrst í þá stöfun og til mikillrar nytsemdar ef iðka sig í því sama sérdeilis í kaupum og sölum. Í hvorjum additio og subtractio helstir brúkast. Innréttuð það næst hefur orðið komist. Eftir E. Hatton. Reikningskúnst eður arithmetica. Skrifað anno 1766 in January.“
„Fyrst er aðgætandi að þessar eftirfylgjandi 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 …“
„… með útlendum bókum, kann það að ske með Guðs hjálp í framtíðinni. Finis.“
Fyrir ofan meginmálið er tafla: Numeratio Tala.
„Útlegging Björns Jónssonar á Skarðsá í Skagafirði yfir Völuspá. Fyrsti kapituli.“
„Tvær bækur eru þær hér á Íslandi er menn nefna almennilega hvörja fyrir sig Eddu …“
„… höfuðkóngur Trojuborgar og Eddu dæmisögur sagða(!) Gylfa kóngi. Finis.“
„Ættartala Óðins. Frá Adam til biskups Jóns Arasonar á Hólum.“
„Adam …“
„… Jón Arason Hólabiskup.“
„Hér endar ættartölu Óðins frá Adam.“
Pappír.
Handritið skiptist í sjö misstóra hluta (sjá: Innihald) og hafa þeir flestir sitt upphaflega blaðsíðutal sem sjá má leifar af en sums staðar er það alveg horfið, hugsanlega vegna afskurðar blaða. Síðara blaðtal er með tvennu móti. Það nær annars vegar yfir handritið í heild og blöð eru þar merkt með blýanti 1, 5, 10, 15, 20, … …230, 235. Hins vegar bera blöð 162-218 jafnframt blaðsíðutalið 1-57.
Blaðtal er því með eftirfarandi hætti. Fyrsti til þriðji hluti (blöð 1-161):
Fjórði til sjöundi hluti (blöð 162-235):
Þrjátíu kver.
Á blöðum73r-80v eru sextán frásagnarmyndir tengdar efni handritsins:
Skýringarmyndir, töflur og ýmsar upplistanir eru í seinni hluta handritsins. Þar tengjast umfjöllunarefnin stafrófi og rúnum, tímatalsfræði, læknisfræði og reikningskúnstum:
Skreyttar titilsíður.
Viðbætur úr handriti:
Viðbætur úr eldra bandi:
Band (193 mm x 169-170 mm x 45 mm) er frá 1989.
Eldra band (190 mm x 145 mm x 60 mm) fylgir. Með bandinu fylgja tvö saurblöð úr handritinu og á öðru þeirra má lesa nöfn og ýmsar pennaprufur. Kjölur hefur verið fóðraður með miðum úr ýmsum áttum (sjá nánar: Spássíugreinar og aðrar viðbætur).
Bókin er skrifuð á Íslandi á árunum 1765 og 1766. Textarnir byggjast á eldri og þekktum handritum eða prentuðum bókum (sbr. Snorra Edda 1665, Calendarium MDCLXIII . Í formálum Snorra-Eddu (hér) er fylgt megingerðinni sem þekkt er úr Wormsbók Snorra Eddu). Samsetning bókarinnar gefur til kynna að þar sé sams konar hugsun að verki andspænis norrænum goðsögum og þekkt er annars staðar að og greinilegt af því sem þar kemur fram að menn hafa þekkt hvernig goðsögurnar voru notaðar til að fjalla um fyrirbæri himinhvolfsins en goðsögur gegna víða um heim því hlutverki að vera tungumál stjarnfræðinnar. Eddutextarnir eru hér á bók með dagatali þar sem greint er frá stöðu himintungla og reiknifræði sem hvort tveggja er þekking af sama meiði (sjá Gísli Sigurðsson 2002: 183 ).
Gísli Sigurðsson hefur fjallað um feril handritsins (Handritin 2002: 179-185) og er stuðst við þá umfjöllun hér. Í umfjöllun Gísla koma ekki fram síðari rannsóknir hans en þær tengjast eldri kápu bókarinnar (sem ekki er hluti af núverandi bandi). Þessi viðbót Gísla skýrir hugmyndir um feril bókarinnar til muna og verður sömuleiðis til hennar vitnað hér:
Sonur Gísla var Arngrímur Gíslason málari 1829-1887. Melsteðs-Edda var á heimili Arngríms og gæti þannig hafa leikið merkilegt hlutverk við að koma arfi myndlýsinga í handritum áleiðis inn í nútímamyndlist. Í ævisögu Arngríms eftir Kristján Eldjárn (bls. 83) er þessi frásögn, höfð eftir Sigurjóni Þorgrímssyni frá Hraunkoti, um skeið verti á Húsavík, en hann hafði heyrt Arngrím segja frá þessum fyrstu tilburðum sínum í myndagerð: "Það var að vorlagi, góð tíð, heimilisfólk í Skörðum flest farið til kirkju, en Arngrímur sat heima. Myndabók lá uppi á hillu í baðstofunni. Drengurinn seildist eftir bókinni, hljóp með hana út og upp í Skarðaháls, fór að teikna og gleymdi stund og stað. Þegar fólkið kom heim frá kirkjunni vissi enginn hvað af honum hafði orðið. Var hans leitað og loksins fannst hann, niðursokkinn í fyrstu teikningarnar sem hann bar við að gera." Um það verður ekkert fullyrt hvort Arngrímur litli hafi hér gleymt sér við þær sömu myndir og sjá má hér á síðunum en nógu gaman er þó að gæla við þá hugmynd að hann hafi handleikið þessa bók og myndirnar í henni hafi þá verið hans fyrstu kynni af myndlist. ( Gísli Sigurðsson 2002: 183-184 )
Eitt þessara barna var Jóhannes Frímann Magnússon Melsted, fæddur á Gvendarstöðum í Kinn 1859. Jóhannes bjó seinna stórbúi að Garðar í Norður Dakota þar til hann fluttist að Wynyard árið 1910. Sonur hans var Leo Melsted, fæddur 1902, bóndi í Wynyard, faðir Kenneth Melsteds, sem fæddist July 19, 1931 og varð seinna stórbóndi á ættaróðali sínu. Um hann segir í Vesturíslenskum æviskrám (5. b, bls. 180): "Mikill unnandi góðra bóka og á afar sjaldgæfar bækur íslenskar í bókasafni sínu. Hann á einnig mikið og merkilegt frímerkjasafn." Þessi lýsing er varla miklar ýkjur, og hefði getað átt við um Árna Magnússon ef frímerkin hefðu verið til um hans daga, því að á meðal hinna sjaldgæfu bóka var þetta handrit sem nú er komið heim, ekki bara sjaldgæft heldur einstætt verk og svo merkilegt að fyrir 124 árum datt sex barna móður á leið yfir Norður Atlantshaf í leit að betra lífi í ókunnu landi með börnin sín öll ekkert betra í hug en að hafa það með sér í þeim litla farangri sem hún gat borið. Slík bók hlýtur að vera nokkurs verð og er tæpast "af absolut ingen værdi" ( Gísli Sigurðsson 2002: 184 ).
Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók formlega við handritinu við athöfn í Þjóðarbókhlöðu February 13, 2000 Það hafði þá verið um hríð til rannsóknar á stofnuninni eftir að Haraldur Bessason prófessor í Winnipeg, hafði haft milligöngu um að koma því til Íslands á 8. áratug 20. aldar. Þá komu þeir Leo og Kenneth Melsted með handritið og fólu stofnuninni það til varðveislu.