Skráningarfærsla handrits

SÁM 16

Lækningarit ; Ísland, 1832-1833

Titilsíða

Þessa Bók sem inniheldur ýmislegt um sjúkdóma og margbreytt lækningaráð við þeim sömu bæði af grösum og dýrum með fleiru hefur að nýju uppskrifa látið bóndinn monsr. Runólfur Sverrisson á Maríubakka árin 1832 og 33.

Tungumál textans
íslenska

Innihald

1 (1r-26v (bls. 1-52))
Lækningabók
Titill í handriti

Grundug eftirrétting um landsins complexíonir

Upphaf

Siða- og náttúrulærdómurinn …

Niðurlag

… og allar hans athafnir.

Athugasemd

Fremst er greinargerð um temperament en þá koma ráð gegn ýmsum kvillum eins og blóðgangi, heimakomu, mannsbiti, varasæri o.m.fl.

1.1 (26v-27v (bls. 52-54))
Um náttúrusteina
Titill í handriti

Um náttúru nokkra [!] steina

Upphaf

Magnes sá er stál dregur til sín …

Niðurlag

… sem skaparanum tilheyrir.

Athugasemd

Neðst í þessum kafla er Lectore Benevolo.

Efnisorð
1.2 (27v-40r (bls. 54-79))
Sköpun mannsins
Titill í handriti

Hér eftir skrifast um mannsins sköpun

Upphaf

Um mannsins sköpun og háttalag …

Niðurlag

… blandaður við hunang og konumjólk.

Efnisorð
1.3 (40r-42v (bls. 79-84))
Tunglaldur
Titill í handriti

Um merking tunglsaldurs, hvörn dag skal merkja skal [!] í uppbyrjun framkvæmd ferða, álíkt og barnsfæðing - svo og draumaspeki og blóðtökur

Upphaf

Fyrsti dagur tungls …

Niðurlag

… 28 koma draumar fram.

1.4 (42v-43r (bls. 84-85))
Lækningar
Titill í handriti

Nokkur medicamenta við aðskiljanlegum sjúkdómum

Upphaf

Setjist vagl á augun …

Niðurlag

… svo mikið salt sem hann þolir.

Efnisorð
1.5 (43v (bls. 86))
Hvannarót
Titill í handriti

Hvannarótardyggðir

Upphaf

Það vatn sem af henni kreistist …

Niðurlag

… inn í messuvíni.

1.6 (43v-44r (bls. 86-87))
Lækningar
Titill í handriti

Merki á stúlkum

Upphaf

Sú æð sem er fyrir neðan hægra augað …

Niðurlag

… með allri gætni að yfirvega.

1.7 (44r-v (bls. 87-88))
Þessir eftirfylgjandi 12 hlutir hafa fordjarfað lönd og lýði
Titill í handriti

Þessir eftirfylgjandi 12 hlutir hafa fordjarfað lönd og lýði

Upphaf

1. Vamlar án visku …

Niðurlag

… bæði móðurbani og sinn sjálfur.

1.8 (44v-46r (bls. 88-91))
Þetta til fróðleiks hripað
Titill í handriti

Þetta til fróðleiks hripað

Upphaf

Absalons hár vó 300 skildinga …

Niðurlag

… sem sumir skrifa.

1.9 (46r-48r (bls. 91-95))
Um kvenna blóðfall
Titill í handriti

Um kvenna blóðfall

Upphaf

Svo segir Aristóteles …

Niðurlag

… hann sé í þinni sálu.

Efnisorð
1.10 (48r-v (bls. 95-96))
Málrúnir
Titill í handriti

Hér eftir skrifast nokkuð af málrúna þrídeilum

Upphaf

Ár A er algróinn akur …

Niðurlag

… þá skrifast fyrir framan aðrar sigurúr.

1.11 (49r-50v)
Stutt undirvísun um ársins hlaup
Titill í handriti

Stutt undirvísun um ársins hlaup

Upphaf

Í ári eru 52 vikur …

Niðurlag

… tvö eru misseri á ári, vetur og sumar.

1.12 (50v-52r (bls. 100-103))
Nokkuð um kauphöndlan uppteiknað
Titill í handriti

Nokkuð um kauphöndlan uppteiknað

Upphaf

Það kallast gildur sykur …

Niðurlag

… er reiðingstorfa þurr.

Efnisorð
1.13 (52v-54r (bls. 104-107))
Varnir gegn eldi
Titill í handriti

Þeim er les eftirfylgjandi óskar skrifarinn (hvörn þér þekkið af eftirfylgjandi línum) lukku og blessunar, friðar og fagnaðar fyrir þann eilífa almáttuga náttúrunnar herra Guð og föður Drottins vors Jesú Kristi.

Upphaf

Eftir sem þér minnist í tal …

Niðurlag

… þá hverfur það burtu.

1.14 (54r-v (bls. 107-108))
Lækningar
Upphaf

Ef maður má ei vatni halda …

Niðurlag

… og styrkir heilann.

1.15 (54v-60v (bls. 108-120))
Lækningar
Titill í handriti

Mannsins bein eru ccviii, tennur xxxii, æðar er cclxvi

Upphaf

Bláni brjóst á konu …

Niðurlag

… It testiculus vulpis

Athugasemd

Ráð gegn höfuðverk og andvökum í sótt.

1.16 (60v-66v (bls. 120-132))
Um bólusótt
Titill í handriti

Nokkur velmeint ráð við bólusóttinni

Upphaf

Það er aðgætandi um þessa bólu …

Niðurlag

… og á tilhentugum stöðum auglýst.

Baktitill

Actum Bessastöðum d. 14. oktobris 1762. Bjarni Pálsson Medicus ordinarius Islandiæ.

2 (67r-102v (bls. 133-204))
Lækningabók
Titill í handriti

Konstir til að gjöra gegliri

Upphaf

1. Að skrifa svo ei verði lesið. Lát mutrið victril í hreina blekbyttu …

Niðurlag

… og legg við óbreytt villuletur.

Baktitill

Endir bókarinnar.

Athugasemd

Undir er skrifað upp stafróf villuletursins.

Efnisorð
3 (103r-105v)
Reglur handa yfirsetukonum
Titill í handriti

Einfaldar reglur fyrir yfirsetukonur að brúka í barnssæng

Upphaf

Þegar sá tími er kominn að konan skuli fæða …

Niðurlag

… ef rétt eru brúkuð.

Athugasemd

Líklega hefur glatast aftan af.

Lýsing á handriti

Blaðefni
Pappír.
Blaðfjöldi
105 blöð (167 +/- 1 mm x 101 +/- 1 mm). Bl. 1v er að mestu leyti autt.
Tölusetning blaða
Blaðsíður eru tölusettar 1-204. Öftustu 3 blöðin eru ótölusett. Kver hafa verið tölusett með blýanti neðst á fremsta blaði í kveri.
Kveraskipan

14 kver.

  • Kver I: bl. 1-8, 4 tvinn.
  • Kver II: bl. 9-16, 4 tvinn.
  • Kver III: bl. 17-24, 4 tvinn.
  • Kver IV: bl. 25-30, 3 tvinn.
  • Kver V: bl. 31-38, 4 tvinn.
  • Kver VI: bl. 39-46, 4 tvinn.
  • Kver VII: bl. 47-54, 4 tvinn.
  • Kver VIII: bl. 55-62, 4 tvinn.
  • Kver IX: bl. 63-70, 4 tvinn.
  • Kver X: bl. 71-78, 4 tvinn.
  • Kver XI: bl. 79-86, 4 tvinn.
  • Kver XII: bl. 87-94, 4 tvinn.
  • Kver XIII: bl. 95-102, 4 tvinn.
  • Kver XIV: bl. 103-105, stakt blað og tvinn.

Umbrot

  • Eindálka.
  • Leturflötur er ca 145 +/- 2 mm x 82 +/- 2 mm.
  • Línufjöldi er 24-26.
  • Griporð.

Ástand

Handritið hefur morknað á jöðrum en það hefur verið styrkt með pappír. Það er enn fremur skítugt og blettótt, einkum við kveraskil.

Skrifarar og skrift

Bl. 1r-102v: Óþekktur skrifari, fljótaskrift.

Bl. 103r-105v: Óþekktur skrifari, sprettskrift.

Skreytingar

Örlítið pennaflúr á titilsíðu.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur
Bl. 103-105 eru að öllum líkindum upprunalega úr öðru handriti.
Band

Handritið er óinnbundið.

Uppruni og ferill

Uppruni
Handritið var skrifað á Íslandi árin 1832-1833 (sbr. titilsíðu).
Aðföng
Bjarni Sigurðsson, bóndi í Hofsnesi í Öræfum afhenti Stofnun Árna Magnússonar handritið 13. janúar 1970 (sbr. vélritaðan miða frá Jóni Samsonarsyni sem límdur er á titilsíðu).

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

ÞS skráði 8.-14 júní 2010.

Viðgerðarsaga
Sneplar úr bandi (kili) leystir frá 12. febrúar 1970. Þeir fylgja í umslagi.

Notaskrá

Lýsigögn