Skráningarfærsla handrits

SÁM 16

Lækningarit ; Ísland, 1832-1833

Titilsíða

Þessa Bók sem inniheldur ýmislegt um sjúkdóma og margbreytt lækningaráð við þeim sömu bæði af grösum og dýrum með fleiru hefur að nýju uppskrifa látið bóndinn monsr. Runólfur Sverrisson á Maríubakka árin 1832 og 33.

Tungumál textans
íslenska

Innihald

1 (1r-26v (bls. 1-52))
Lækningabók
Titill í handriti

„Grundug eftirrétting um landsins complexíonir“

Upphaf

„Siða- og náttúrulærdómurinn …“

Niðurlag

„… og allar hans athafnir.“

Athugasemd

Fremst er greinargerð um temperament en þá koma ráð gegn ýmsum kvillum eins og blóðgangi, heimakomu, mannsbiti, varasæri o.m.fl.

Efnisorð
Lækningar ; Læknisfræði
1.1 (26v-27v (bls. 52-54))
Um náttúrusteina
Titill í handriti

„Um náttúru nokkra [!] steina“

Upphaf

„Magnes sá er stál dregur til sín …“

Niðurlag

„… sem skaparanum tilheyrir.“

Athugasemd

Neðst í þessum kafla er Lectore Benevolo.

Efnisorð
Lækningar
1.2 (27v-40r (bls. 54-79))
Sköpun mannsins
Titill í handriti

„Hér eftir skrifast um mannsins sköpun“

Upphaf

„Um mannsins sköpun og háttalag …“

Niðurlag

„… blandaður við hunang og konumjólk.“

Efnisorð
Lækningar
1.3 (40r-42v (bls. 79-84))
Tunglaldur
Titill í handriti

„Um merking tunglsaldurs, hvörn dag skal merkja skal [!] í uppbyrjun framkvæmd ferða, álíkt og barnsfæðing - svo og draumaspeki og blóðtökur“

Upphaf

„Fyrsti dagur tungls …“

Niðurlag

„… 28 koma draumar fram.“

Efnisorð
Lækningar ; Þjóðfræði
1.4 (42v-43r (bls. 84-85))
Lækningar
Titill í handriti

„Nokkur medicamenta við aðskiljanlegum sjúkdómum“

Upphaf

„Setjist vagl á augun …“

Niðurlag

„… svo mikið salt sem hann þolir.“

Efnisorð
Lækningar
1.5 (43v (bls. 86))
Hvannarót
Titill í handriti

„Hvannarótardyggðir“

Upphaf

„Það vatn sem af henni kreistist …“

Niðurlag

„… inn í messuvíni.“

Efnisorð
Lækningar ; Þjóðfræði
1.6 (43v-44r (bls. 86-87))
Lækningar
Titill í handriti

„Merki á stúlkum“

Upphaf

„Sú æð sem er fyrir neðan hægra augað …“

Niðurlag

„… með allri gætni að yfirvega.“

Efnisorð
Þjóðfræði
1.7 (44r-v (bls. 87-88))
Þessir eftirfylgjandi 12 hlutir hafa fordjarfað lönd og lýði
Titill í handriti

„Þessir eftirfylgjandi 12 hlutir hafa fordjarfað lönd og lýði“

Upphaf

„1. Vamlar án visku …“

Niðurlag

„… bæði móðurbani og sinn sjálfur.“

Efnisorð
Þjóðfræði
1.8 (44v-46r (bls. 88-91))
Þetta til fróðleiks hripað
Titill í handriti

„Þetta til fróðleiks hripað“

Upphaf

„Absalons hár vó 300 skildinga …“

Niðurlag

„… sem sumir skrifa.“

Efnisorð
Þjóðfræði
1.9 (46r-48r (bls. 91-95))
Um kvenna blóðfall
Titill í handriti

„Um kvenna blóðfall“

Upphaf

„Svo segir Aristóteles …“

Niðurlag

„… hann sé í þinni sálu.“

Efnisorð
Lækningar
1.10 (48r-v (bls. 95-96))
Málrúnir
Titill í handriti

„Hér eftir skrifast nokkuð af málrúna þrídeilum“

Upphaf

„Ár A er algróinn akur …“

Niðurlag

„… þá skrifast fyrir framan aðrar sigurúr.“

Efnisorð
Þjóðfræði
1.11 (49r-50v)
Stutt undirvísun um ársins hlaup
Titill í handriti

„Stutt undirvísun um ársins hlaup“

Upphaf

„Í ári eru 52 vikur …“

Niðurlag

„… tvö eru misseri á ári, vetur og sumar.“

Efnisorð
Tímatalsfræði ; Þjóðfræði
1.12 (50v-52r (bls. 100-103))
Nokkuð um kauphöndlan uppteiknað
Titill í handriti

„Nokkuð um kauphöndlan uppteiknað“

Upphaf

„Það kallast gildur sykur …“

Niðurlag

„… er reiðingstorfa þurr.“

Efnisorð
Verslun
1.13 (52v-54r (bls. 104-107))
Varnir gegn eldi
Titill í handriti

„Þeim er les eftirfylgjandi óskar skrifarinn (hvörn þér þekkið af eftirfylgjandi línum) lukku og blessunar, friðar og fagnaðar fyrir þann eilífa almáttuga náttúrunnar herra Guð og föður Drottins vors Jesú Kristi.“

Upphaf

„Eftir sem þér minnist í tal …“

Niðurlag

„… þá hverfur það burtu.“

Efnisorð
Þjóðfræði
1.14 (54r-v (bls. 107-108))
Lækningar
Upphaf

„Ef maður má ei vatni halda …“

Niðurlag

„… og styrkir heilann.“

Efnisorð
Lækningar ; Þjóðfræði
1.15 (54v-60v (bls. 108-120))
Lækningar
Titill í handriti

„Mannsins bein eru ccviii, tennur xxxii, æðar er cclxvi“

Upphaf

„Bláni brjóst á konu …“

Niðurlag

„… It testiculus vulpis“

Athugasemd

Ráð gegn höfuðverk og andvökum í sótt.

Efnisorð
Lækningar ; Þjóðfræði
1.16 (60v-66v (bls. 120-132))
Um bólusótt
Höfundur

Bjarni Pálsson

Titill í handriti

„Nokkur velmeint ráð við bólusóttinni“

Upphaf

„Það er aðgætandi um þessa bólu …“

Niðurlag

„… og á tilhentugum stöðum auglýst.“

Baktitill

Actum Bessastöðum d. 14. oktobris 1762. Bjarni Pálsson Medicus ordinarius Islandiæ.

Efnisorð
Lækningar ; Læknisfræði
2 (67r-102v (bls. 133-204))
Lækningabók
Titill í handriti

„Konstir til að gjöra gegliri“

Upphaf

„1. Að skrifa svo ei verði lesið. Lát mutrið victril í hreina blekbyttu …“

Niðurlag

„… og legg við óbreytt villuletur.“

Baktitill

Endir bókarinnar.

Athugasemd

Undir er skrifað upp stafróf villuletursins.

Efnisorð
Lækningar
3 (103r-105v)
Reglur handa yfirsetukonum
Titill í handriti

„Einfaldar reglur fyrir yfirsetukonur að brúka í barnssæng“

Upphaf

„Þegar sá tími er kominn að konan skuli fæða …“

Niðurlag

„… ef rétt eru brúkuð.“

Athugasemd

Líklega hefur glatast aftan af.

Efnisorð
Fæðingar / Barnsfæðingar / Barnsburður ; Lækningar

Lýsing á handriti

Blaðefni
Pappír.
Blaðfjöldi
105 blöð (167 +/- 1 mm x 101 +/- 1 mm). Bl. 1v er að mestu leyti autt.
Tölusetning blaða
Blaðsíður eru tölusettar 1-204. Öftustu 3 blöðin eru ótölusett. Kver hafa verið tölusett með blýanti neðst á fremsta blaði í kveri.
Kveraskipan

14 kver.

  • Kver I: bl. 1-8, 4 tvinn.
  • Kver II: bl. 9-16, 4 tvinn.
  • Kver III: bl. 17-24, 4 tvinn.
  • Kver IV: bl. 25-30, 3 tvinn.
  • Kver V: bl. 31-38, 4 tvinn.
  • Kver VI: bl. 39-46, 4 tvinn.
  • Kver VII: bl. 47-54, 4 tvinn.
  • Kver VIII: bl. 55-62, 4 tvinn.
  • Kver IX: bl. 63-70, 4 tvinn.
  • Kver X: bl. 71-78, 4 tvinn.
  • Kver XI: bl. 79-86, 4 tvinn.
  • Kver XII: bl. 87-94, 4 tvinn.
  • Kver XIII: bl. 95-102, 4 tvinn.
  • Kver XIV: bl. 103-105, stakt blað og tvinn.

Umbrot

  • Eindálka.
  • Leturflötur er ca 145 +/- 2 mm x 82 +/- 2 mm.
  • Línufjöldi er 24-26.
  • Griporð.

Ástand

Handritið hefur morknað á jöðrum en það hefur verið styrkt með pappír. Það er enn fremur skítugt og blettótt, einkum við kveraskil.

Skrifarar og skrift

Bl. 1r-102v: Óþekktur skrifari, fljótaskrift.

Bl. 103r-105v: Óþekktur skrifari, sprettskrift.

Skreytingar

Örlítið pennaflúr á titilsíðu.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur
Bl. 103-105 eru að öllum líkindum upprunalega úr öðru handriti.
Band

Handritið er óinnbundið.

Uppruni og ferill

Uppruni
Handritið var skrifað á Íslandi árin 1832-1833 (sbr. titilsíðu).
Aðföng
Bjarni Sigurðsson, bóndi í Hofsnesi í Öræfum afhenti Stofnun Árna Magnússonar handritið 13. janúar 1970 (sbr. vélritaðan miða frá Jóni Samsonarsyni sem límdur er á titilsíðu).

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

ÞS skráði 8.-14 júní 2010.

Viðgerðarsaga
Sneplar úr bandi (kili) leystir frá 12. febrúar 1970. Þeir fylgja í umslagi.

Notaskrá

Höfundur: Þórunn Sigurðardóttir
Titill: Roðskór Hallgríms Péturssonar, Saltari stilltur og sleginn Svanhildi Óskarsdóttur fimmtugri 13. mars 2014
Umfang: s. 7-9

Lýsigögn