Skráningarfærsla handrits

PDF
PDF

AM 461 12mo

Rímtal og ýmis fróðleikur, útdráttur úr kristinrétti og Maríukvæði með nótum ; Ísland, 1525-1550

Tungumál textans
íslenska

Innihald

1 (1r1-13)
Um sögu stjörnufræðinnar.
Upphaf

Stjörnu bókar fræði hafa ýmsir menn fundið …

Niðurlag

… og skyldi að 14 nátta gömlu tungli vera páskar.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 83.

2 (1r14-2r13)
Um vikur sumars og vetrar.
Upphaf

Sumar skal eigi koma nær Maríumessu …

Niðurlag

… þá eru tveir saman.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 83-85.

3 (2r14-2v10)
Um tungl.
Upphaf

Tungl á átta degi er allt jafnt …

Niðurlag

… á þeim sunnudegi sem næstur er eftir á.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 140n.

4 (2v11-3r1)
Um varnaðarár.
Upphaf

Varnaðarár er ef þrettándi dagur …

Niðurlag

… tíu nætur í milli jóla og miðs vetrar.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 174n.

5 (3r2-12)
Um fimm föstuganga.
Upphaf

Föstugangur hinn fyrsti verður …

Niðurlag

… k, l, m, n, o, p, q og prik fyrir alla.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 157.

6 (3r12-15)
Um páskadag og hvítasunnu.
Upphaf

Páskadagur verður jafnan hinn þriðja drottinsdag …

Niðurlag

… Þessu tali bregður aldrei.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 125.

7 (3v-6v3)
Um stjörnumerkin, sólstöður og jafndægur.
Upphaf

Zodiacus heitir drók á himni …

Niðurlag

… vatnberi, meyjarmark og fiskar.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 120-123.

8 (6v4-7r1)
Um merkidaga til níu vikna föstu.
Upphaf

Hinn fyrsta vetur í öld er merkidagur …

Niðurlag

… ellefu nóttum eftir kyndilmessu.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 131.

9 (7r1-7v2)
Um föstuupphaf.
Upphaf

Svo ber föstu sem hér segir …

Niðurlag

… nítjánda þá er vika lifir gói.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 131.

10 (7v3-15)
Um nítján vetur í tunglöld.
Upphaf

Hinn fyrsta vetur í tunglöld …

Niðurlag

… vetur í tunglöld sjö nátta og tuttugu.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 134.

11 (8r)
Um föstuupphaf.
Upphaf

Sex dagar og tuttugu eru hinn fyrsta vetur …

Niðurlag

… nítjánda átján og tuttugu dagar.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 132n-133n.

Athugasemd

Neðst á síðunni er ein lína með talnarunu sem tengist efninu ekki beint.

12 ()
Um merkidaga til páska.
Upphaf

Taflbyrðingur hefst á essi …

Niðurlag

… Þessi tölu bregður aldrei.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 157-158.

13 (9r11-11r12)
Um Maríumessu á vori.
Upphaf

Maríu messa verður fjórum sinnum í hinni gömlu öld …

Niðurlag

… Þessi föstugangur verður 80 vetra.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 158-161.

14 (11r13-11v1)
Um viku- og dagafjölda í ári.
Upphaf

Í tólf mánuðum eru 52 vikur …

Niðurlag

… en sumar fjórum dögum lengra.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 155-156.

15 (11v2-12r4)
Um messur að vetri.
Upphaf

Calixtus messa kemur vetur að norrænu tali …

Niðurlag

… sá vetur heitir rímspillir.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 156.

16 (12r4-12v10)
Um tungl og merkidaga.
Upphaf

Fjórir skulu drottinsdagar í jólaföstu …

Niðurlag

… þá skal júlí og ágústí níu nátta og tuttugu.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 166-167.

17 (12v11-13r9)
Um jóladag og þrettánda.
Upphaf

Ef jóladag ber á föstudag eða þvottdag …

Niðurlag

… er eftir Matthías, en sjö ef hlaupár er.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 169-170.

18 (13r10-15r7)
Um föstuganga.
Upphaf

Hinn fyrsta vetur í öld er föstugangur …

Niðurlag

… hvern dag sem hún er annan, þá er hinn síðasti.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 163-166.

19 (15r7-15)
Um Maríumessu á langaföstu.
Upphaf

Maríumessa á langaföstu verður fjórum sinnum …

Niðurlag

… en sextán vetur í áttu og tuttugu tunglöld.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 263.

20 (15v1-3)
Dulnefni Drottins og Sator arepo.
Upphaf

Mathos, Iathos, Satos, Natos …

Niðurlag

… Sator arepo tenet opera rotas.

21 (15v3-16r8)
Rúnanöfn með umritunum.
Efnisorð
22 (16r9-17r5)
Um dismaladaga.
Upphaf

Tveir eru þeir dagar í hverjum mánuði …

Niðurlag

… eftir Þorláks messu og hin þriðja stund.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 119-121.

23 (17r5-9)
Nöfn Austurvegskonunga.
Upphaf

Nöfn austurvegskonunga á hebreska tungu …

Niðurlag

… Melchior, Gespar, Baltasar.

Notaskrá

Umfjöllun í Grettisfærslu, bls. 314-315.

24 (17r10-18r13)
Um þau tákn sem verða á hinum síðustu 15 dögum fyrir dómsdag.
Upphaf

Jerónímus prestur fann fimmtán daga á hebreskum bókum …

Notaskrá

Umfjöllun í Marchand 1976, bls. 125.

25 (18r13-18v7)
Frangit eglo, minnisvísa um sunnudagsbókstafi.
Upphaf

Frangit eglo dictis comitis …

Notaskrá

Prentað í nokkuð breyttri gerð í Hauksbók, bls. 229-230.

26 (18v8-20r4)
Cisiojanus, minnisvísa um helgidaga.
Upphaf

Cisio janus, epi sibi vendicat …

Niðurlag

… na stef, jhó ní thó me sil.

Notaskrá

Prentað í Hauksbók, bls. cxxix-cxxx.

27 (20r4-20v15)
Minnisvísa um fingrarím.
Upphaf

Þetta eftirfarandi vers segir hvar þú skalt …

Niðurlag

… 17 a d, 18 a d, 19 ah.

28 (20v15-21r7)
Aldatal tunglalda.
Upphaf

Þetta er alda tal: Fyrsta, fjórða, sjöunda …

Niðurlag

… þriðja tuttugasta, sjötta tuttugasta.

29 (21r8-12)
Minnisvísa um mikilvægustu staðina í talbyrðingi.
Upphaf

Þetta eru alda heiti: Sicca, viris, apta, corvus …

Niðurlag

… turris, aut saba, vires, ars.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 200.

30 (21r12-21v7)
Prikarím.
Upphaf

Prika rím hefir stafróf tvenn …

Niðurlag

… er fara skal, en aftur er, er farið er.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 145. Umfjöllun í KLNM 11, 6-7 (Lunation).

31 (21v7-22r12)
Um mánaðatal.
Upphaf

Mánuði teljum vér frá miðju sumri …

Niðurlag

… að helgihaldi er fyrir fer deginum sjálfum.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 138-139.

32 (22r12-23v5)
Um misseristal.
Upphaf

Vikur eru fjórar í mánuði og tveir dagar …

Niðurlag

… sé á þriðja degi og fari hlaupár eftir.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 128-129.

33 (23v5-14r)
Jólaskrá.
Upphaf

Ef átti dagur jóla ber á drottins dag …

Niðurlag

… sauðir munu fyrirfarast, gamlir menn munu deyja.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk II, bls. 175-178.

34 (24v1-8)
Um vikudagana og gjafir heilags anda.
Upphaf

Svo segir Híerónýmus prestur …

Niðurlag

… Laugardagur merkir guðhræðslu anda gjöf.

35 ()
Ágrip af sköpunarsögunni.
Upphaf

Guð skóp alla skepnu senn …

Niðurlag

… og þá er dómadagur.

Efnisorð
36 (25v-28r)
Páskatafla.
Upphaf

Þetta er önnur tuttugasta öld …

37 (28v-29r10)
Um páskaöld.
Upphaf

Í gömlu öld eru fjögur hundruð vetra tólfræð …

Niðurlag

… er þá gagndagurinn einnig páskadag.

38 (29r11-29v)
Minnisvísur um hvenær tungl kviknar.
Upphaf

Þessi vers segja hvar tungl kemur …

Niðurlag

… þetta vers er x. v. í öld …

Athugasemd

Á eftir s. 29v er eyða í handritinu.

39 (30r1-13)
Bænir gegn gulu.
Upphaf

Rist þessi orð með stæltum hnífi …

Niðurlag

… innan skinns og utan.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 109.

Efnisorð
40 (30r14-17)
Bænir gegn blóðrás í nösum.
Upphaf

Við blóðrás úr nösum syng þetta …

Niðurlag

… racione in nomine patri.

Notaskrá
Efnisorð
41 (30v1-5)
Leiðbeiningar um hvernig skuli auka mátt bæna.
Upphaf

Ef þú vilt biðja nokkurs, rist þessi orð …

Niðurlag

… muntu fá það er þú biður.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 109-110.

Efnisorð
42 (30v5-7)
Bæn fyrir heyi.
Upphaf

Ef ylur kemur í hey þitt …

Niðurlag

… í heyið oramente sabaoth.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 110.

Efnisorð
43 (30v10)
Ráðlegging fyrir þann sem gengur villur í myrkri.
Upphaf

Ef þú gengur villur í myrkri …

Niðurlag

… hael cherubim et seraphim …

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 110.

Athugasemd

Bl. 30 er skemmt og víða illlæsilegt.

Efnisorð
44 (31r-31v)
Um frjósemi og getnað.
Upphaf

Engin kona má barn geta …

Niðurlag

… hold og augu, þaðan frá á átjándu …

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 110-111.

Athugasemd

Eyða í handritinu á milli bl. 31 og 32.

Efnisorð
45 (32r1-3)
Niðurlag á verndarbæn.
Upphaf

… hlutum heldur og við alls konar ögnum …

Niðurlag

… In nomine patris et spiritus sancti.

Efnisorð
46 (32r4-32r16)
Blóðstemma.
Upphaf

Þetta er blóðstemma. Tak fingri þínum …

Niðurlag

… In nomine patris et spiritus sancti.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 111. Umfjöllun hjá Svanhildi Óskarsdóttur og Árna Heimi Ingólfssyni 2019, bls. 123-124.

Efnisorð
47 (32r17-32v)
Sex stuttar bænir og orðarunur.
Upphaf

Í nafni drottins vors herra Jesú Christi…

Niðurlag

… rist á kefli þitt og bitt á háls henni: Ecce …

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 111-112.

Efnisorð
47.1
Verndarorð fyrir sjóferðir
Efnisorð
47.2
Orð sem tryggja vináttu ríkismanna
Efnisorð
47.3
Verndarorð gegn svefnleysi
Efnisorð
47.4
Verndarorð fyrir kálfa
Efnisorð
47.5
Verndarorð gegn blástrum og þrota í hönd
Efnisorð
47.6
Verndarorð gegn blóðrás kvenna
Efnisorð
48 (33r-33v3)
Himnabréf.
Upphaf

Þetta er transskriftarbréf út af því bréf er engill Guðs færði …

Niðurlag

… vors herra Jesu Christi sem hér eru eftir skrifuð.

Notaskrá
Efnisorð
49 (33v4-18)
Runa af nöfnum Jesú Krists.
Upphaf

Dominus Jesus Christus Messias Soter …

Niðurlag

… eley eley lamazabatani.

50 (33v18-34r)
Runa af nöfnum engla, postula og annarra dýrlinga.
Upphaf

Casper fert mirram, Melkior thus, Baltazar aurum …

Niðurlag

… a malis preteritis presentibus et futuris. Amen.

Athugasemd

Aftan við rununa hefur skrifarinn bætt hinstu orðum Krists á krossinum: "In manus tuas domine commendo spiritum" (34r20).

51 (34v-35r2)
Frásögn af krossfestingunni.
Upphaf

Þá er drottinn vor Jesus Christus, allrar skepnu skapari, skyldi ganga og þola …

Niðurlag

… In nomine patris et filii et spiritus sancti.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 113 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 121.

Efnisorð
52 (35r3-12)
Bæn gegn sjúkdómi.
Upphaf

Biður ég þig drottinn minn Jesús Christus …

Niðurlag

… í nafni almáttugs guðs föður, sonar og heilags anda.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 113 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 121.

Efnisorð
53 (35r12-35v18)
Bæn gegn ikt og kveisu.
Upphaf

Eg manar þig ikt og kveisa fyrir guð lifandi …

Niðurlag

… In [nomine] patris et filii et spiritus sancti. Amen.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 113-114 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 121-122.

Efnisorð
54 (35v19-36r4)
Upphaf fimm ave-versa.
Upphaf

Aue per quam maledicti benedicta …

Niðurlag

… Aue per quam reuelator creatura. Amen.

Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 122.

Efnisorð
55 (36r5-37r11)
Bæn gegn ikt og kveisu.
Upphaf

Í nafni föður og sonar og anda heilags. Eg manar þig ikt og kveisa …

Niðurlag

… og tók þau Adam og Evu og færði þau til ævinlegrar gleði sem æ og æ er utan enda Amen.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 114-115 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 122-123.

Efnisorð
56 (37r12-16)
Orðaskipti Pílatusar og Krists.
Upphaf

Pílatus talaði svo til Jesúm …

Niðurlag

… Tetra gramaton Jesus soter salvator.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 115 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 123.

Efnisorð
57 (37r17-38r2)
Runa af nöfnum Guðs.
Upphaf

Þetta eru sjálfs guðs nöfn …

Niðurlag

… í hans dauða tíma og hans sál til eilífs fagnaðar snúa.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 115-116 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 123.

58 (38r3-38v2)
Latnesk bæn.
Upphaf

Mane per me resurgentem ad te domine deus …

Niðurlag

… per te incepta finiatur per Christum.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 116 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 123.

Efnisorð
59 (38v3-18)
Inngangur að rósakransi.
Upphaf

Hver sem les þessa bæn daglega …

Niðurlag

… hafi þó ekki rás með gleymsku eða gáleysi.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 116 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 123.

Efnisorð
60 (39r-41r6)
Rósakrans Maríu.
Upphaf

… [þann sem umbreytti] upp á fjallinu [Tab]or [fyrir] sínum l[æri]sveinum…

Niðurlag

… móður jungfrú Maríu sé heiður og virðing að eilífu. Amen. Pater noster. Heil María.

Notaskrá
Efnisorð
61 (41r6-42v11)
Maríubæn.
Upphaf

Heil María, móðir drottins míns, blómi hreinlífis, herbergi heilags anda …

Niðurlag

… er lifir og ríkir einn guð í þrenningu um allar aldir veralda. Amen.

Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 125.

Efnisorð
62 (42v12-43r11)
Bæn til Krists.
Upphaf

Heyr þú hinn mildasti guð. Eg em aumur og syndugur …

Niðurlag

… eftir þínum vilja drottinn minn Jesus Christus það sé að eilífu. Amen.

Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 126.

Efnisorð
63 (43r12-44r3)
Erasmusbæn.
Upphaf

Sancte Erasme þann dýra herra og píslarvætti þoldi …

Niðurlag

… svo að ég njóti þinna bæna í himinríkis vist fyrir utan enda.

Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 126.

Efnisorð
64 (44r3-12)
Bæn til heilagrar Sítu.
Upphaf

Ave sancta famula Sita Jesu Christi …

Niðurlag

… ut mundiemur ab omnibus in hac uita.

Notaskrá
Efnisorð
65 (44r13-17)
Viðbót við bæn til heilagrar Sítu.
Upphaf

Deus qui beatam Sitam virginem …

Niðurlag

… senciant oportunum per d[ominum]

Efnisorð
66 (44v-45v15)
Bæn til Krists.
Upphaf

Heyr þú, hinn góði Jesús, heyr þú, hinn mildasti Jesús …

Niðurlag

… blessað sé hið heiðursfullasta nafn jungfrú sancte Marie nú og um alla tíma til eilífrar tíðar. Amen.

Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 126-127.

Efnisorð
67 (45v16-46r5)
Bæn eignuð heilögum Ágústínusi.
Upphaf

Svo segir hinn helgi Ágústínus …

Niðurlag

… til að játa sig af öllum sínum syndum með iðran hjartans.

Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 127.

Efnisorð
68 (46r5-20)
Um nöfn engla.
Upphaf

Sú er þýðing um engla vor herra Jesú Krists …

Niðurlag

… og þú gengur á skip, þá munu þér allir hlutir vel takast.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 116-117 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 128.

Efnisorð
69 (46v4-8)
Texti á latínu.
Upphaf

… illa fer nú …

Niðurlag

… nunc et in perpetuum.

Athugasemd

Efst á 46v er skriftaræfing, stafróf í hástöfum í þremur línum. Síðan er öll máð og illlæsileg.

Efnisorð
70 (46v9-15)
Um aldur veraldarinnar.
Upphaf

Sex þúshundrað ár skal veröldin standa …

Niðurlag

… frá Kristí fæðingu og til veraldar endans, þó skal þessi tími styttast sökum synda mannanna.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 117 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 128.

71 (47r-48v14)
Bænir ásamt leiðbeiningum.
Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 117-118 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 128-133.

Efnisorð
71.1 (47r1-5)
Morgunbæn.
Upphaf

Les þetta er þú vaknar fyrst á morgna …

Niðurlag

… Omnipotens sempiterne deus dirige actus nostros.

Efnisorð
71.2 (47r6-47v5)
Iðrunarbæn.
Upphaf

Ef þú vilt nokkra iðrun og yfirbót sýna …

Niðurlag

… tua misericordia prosid indignis. Per Christum.

Efnisorð
71.3 (47v5-14)
Kvöld- og morgunbæn.
Upphaf

Les þessa bæn kveld og morgna með alhuga …

Niðurlag

… gratiarum accio in secula seculorum amen.

Efnisorð
71.4 (47v15-48r1)
Bæn fyrir föstudaginn langa.
Upphaf

Les þetta á langafrjádag áður þú krýpur til kross …

Niðurlag

… pependit venite adoremus.

Efnisorð
71.5 (48r2-11)
Kvöldbæn.
Upphaf

Les þetta áður en þú sefur á kveld …

Niðurlag

… In nomine patris et filii.

Efnisorð
71.6 (48r11-48v1)
Kirkjugarðsbæn.
Upphaf

Les þetta er þú kemur í kirkjugarð …

Niðurlag

… intercedant ad dominum deum nostrum Amen.

Efnisorð
71.7 (48v1-4)
Kirkjubæn.
Upphaf

Les þetta er þú gengur í kirkju…

Niðurlag

… cuncta se inpetrasse letetur. Amen.

Efnisorð
71.8 (48v5-14)
Góð bæn.
Upphaf

Drottinn guð almáttugur, þú ert þrennur og einn …

Niðurlag

… lifir og ríkir um allar aldir veralda. Amen.

Efnisorð
72 (48v14-50r5)
Brynjubæn (Lorica) ásamt aðfararorðum.
Upphaf

Les þessa bæn er eftir skrifuð er …

Niðurlag

… post mortem ab omni malo. Amen.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 118 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 133. Umfjöllun hjá Svanhildi Óskarsdóttur og Árna Heimi Ingólfssyni 2019, bls. 119-121, og Susan Boynton, „Eleventh-century Continental Hymnaries Containing Latin Glosses,“ Scriptorium 1999, bls. 237.

Efnisorð
73 (50r5-9)
Um nöfn drottins.
Upphaf

Hver sem þessi nöfn drottins vors ber …

Niðurlag

… Eru þau á ebresku.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 118 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 134.

Athugasemd

Aðfararorð og skýringar á nöfnum drottins, en nöfnin sjálf vantar. Smærra letur en er á megninu af handritinu.

74 (50r10-50v2)
Latnesk bæn.
Upphaf

Domine Jesu Christe te constituo …

Niðurlag

… per omnia saecula saeculorum.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 118 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 135.

Athugasemd

Bæn ásamt skýringu þar sem vitnað er til heilags Bernharðs.

Efnisorð
75 (50v2-8)
Ummæli heilags Bernharðs um fyrirfarandi bæn.
Upphaf

Svo er lesið, að sanctus Bernardus …

Niðurlag

… Þetta eru góð orð.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 118 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 135.

Efnisorð
76 (50v9-14)
Bæn eftir syndajátningu.
Upphaf

Deus, qui nosti occulta cordis …

Niðurlag

… þeir hlutir sem maður gleymir í sinni játningu.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 118 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 135.

Athugasemd

Bæn ásamt skýringu þar sem vitnað er til heilags Ágústínusar. Bænin er á latínu en skýringarnar (l. 11-14) eru á íslensku og með smærra letri en bænatextinn.

Efnisorð
77 (50v14-52r10)
Bæn eignuð heilögum Erasmusi.
Upphaf

Sancte Herasme martir Christi preciose …

Niðurlag

… per omnia saecula saeculorum.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 117-118 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 128-133.

Athugasemd

Bæn ásamt skýringu þar sem vitnað er til heilags Erasmusar.

Efnisorð
78 (52r10-52v9)
Eftirmáli með Erasmusarbæn.
Upphaf

Hver sem les þessa orationis …

Niðurlag

… hann skal líf lykta með góðum enda. Amen.

Notaskrá

Prentað í Alfræði íslensk III, bls. 118-119 og Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 135-138.

Efnisorð
79 (52v10-53v13)
Bænakrans.
Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 138-139. Umfjöllun hjá Svanhildi Óskarsdóttur og Árna Heimi Ingólfssyni 2019, bls. 125-126.

Athugasemd

Á eftir hverri bæn er ritað „Pater noster“ til marks um að Faðirvorið skuli lesið í kjölfarið.

Efnisorð
79.1 (52v10-53r1)
Fyrsta Maríubæn.
Upphaf

Herra Jesús Christus ég bið þig …

Niðurlag

… af öllum mínum skaða, bæði til lífs og sálar.

Efnisorð
79.2 (53r2-9)
Önnur Maríubæn.
Upphaf

Herra Jesús Christus ég bið þig …

Niðurlag

… með þig í himinríkis gleði. Amen.

Efnisorð
79.3 (53r9-12)
Þriðja Maríubæn.
Upphaf

Herra Jesús Christus ég bið þig …

Niðurlag

… bæði fyrir líf og sál. Amen.

Efnisorð
79.4 (53r12-53v6)
Fjórða Maríubæn.
Upphaf

Herra Jesús Christus ég bið þig …

Niðurlag

… með þinni pínu iðulega umfanginn. Amen.

Efnisorð
79.5 (53v7-53v13)
Fimmta Maríubæn.
Upphaf

Herra Jesús Christus ég bið þig …

Niðurlag

… gjöra hvað hennar signdi vilji er til.

Efnisorð
80 (53v14-55r4)
Þakkargjörðarbæn.
Upphaf

Þakkir vinn ég þér, drottinn heilagur faðir …

Niðurlag

… hreina skynsemd allt til síðasta án last. Amen.

Notaskrá

Prentað í Íslenskar bænir fram um 1600, bls. 139-140.

Efnisorð
81 (55r4-15)
Um tólf föstu daga.
Upphaf

Þessir eru tólf föstu dagar á tólf mánuði …

Niðurlag

… að vísu koma englar guðs móti sálu hans.

82 (55v1-10)
Um skriftrof og eiðrof.
Upphaf

Ef maður verður eiðrofa eða skriftrofa við biskup …

Niðurlag

… renni á hönd henni, en sjálf hafi hún f[é sitt]

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 22. kafli. Síðustu tvö orðin í 10. línu eru skert.

83 (55v9-56r2)
Um meinsæri.
Upphaf

Sá maður sem sver rangan eið …

Niðurlag

… heimilis kviðvitni, nema málið sé opinbert.

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 23. kafli.

84 (56r3-57r2)
Um drottinsdagahald.
Upphaf

Drottins dag hver⟨n⟩ eigum vér heilagt halda …

Niðurlag

… en annan dag sem drottins dag.

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 24. kafli.

85 (57r3-59v6)
Um sextán daga.
Upphaf

Sextán eru þeir dagar á tólf mánuðum …

Niðurlag

… þó skulu undan [takast] hinar stærstu hátíðir.

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 26. kafli með úrfellingum.

86 (59v7-60r)
Um hátíðisdaga.
Upphaf

Nú skulum vér sunnu hátíðisdaga …

Niðurlag

… og standi til særra daga.

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 29. kafli með úrfellingum.

87 (60v-61v9)
Um föstutíðir.
Upphaf

Nú eru þeir dagar aðrir að allir fulltíða menn …

Niðurlag

… og öllum öðrum skal nauðsynjar meta.

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 30. kafli með úrfellingum.

88 (61v10-16)
Um skriftagang og þjónustu og Rómaskatt.
Upphaf

Hver kristinn maður er skyldugur að vera hlýðinn við páfa í Róm …

Niðurlag

… leynir þar nokkru af; er hvor tveggi í páfans banni.

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 31. kafli, lok.

89 (62r-62v13)
Um fæðslufang.
Upphaf

Þessi kvikyndi er mönnum rétt að nýta …

Niðurlag

… fella hold af en feita aðra sex.

Athugasemd

Kristinréttur Árna Þorlákssonar, 32. kafli.

90 (62v14-63r4)
Um mjólkurstuld.
Upphaf

Ef maður leggst undir fénað manns og drekkur …

Niðurlag

… þó nytfall sem vert [er] þeim er bú á.

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 10. kafli, lok. Textinn er skertur vegna rifu á síðunni (63r-14).

Efnisorð
91 (63r4-63v4)
Um endurheimt þýfis af þjófi.
Upphaf

Nú finnur maður fé sitt þjófstolið …

Niðurlag

… bæti öfundarbót eftir lagadómi.

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 7. kafli. Textinn er skertur vegna rifu á síðunni (63v-14).

Efnisorð
92 (63v5-7)
Um selastuld.
Upphaf

Ef maður stelur sel af jörðu manns …

Niðurlag

… fellur til fjögurra marka ef fellur.

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 9. kafli, brot.

Efnisorð
93 (63v8-64r13)
Um fundið fé.
Upphaf

Ef maður finnur fjárhlut manns og hefur eigandi glatað …

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 14. kafli, með viðbót um skip.

Efnisorð
94 (64r13-64v4)
Um ábyrgð á fé í hirslu.
Upphaf

Nú selur maður fé sitt til hirslu …

Niðurlag

… að öngu ábyrgjast og finnast þess lögleg vitni.

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 15. kafli.

Efnisorð
95 (64v4-65r5)
Um fálkatekju, melrakka, björn og rosmhval.
Upphaf

Ef maður tekur fálka af jörðu manns …

Niðurlag

… tvígildi fyrir ber og grös er hann hefur eytt.

Athugasemd

Jónsbók, búnaðarbálkur, 58. kafli, með úrfellingum. Textinn er skertur vegna rifu á síðunni (65r1-2).

Efnisorð
96 (65r6-65v8)
Um vogrek.
Upphaf

Það er vogrek er kemur að landi manns …

Niðurlag

… ef svo mikið er að þjófs sök er.

Athugasemd

Jónsbók, rekaþáttur, 12. kafli með verulegum breytingum.

Efnisorð
97 (65v9-14)
Um falskaupskap.
Upphaf

Hver að sannreyndur verður að því að hafa falskaupskap …

Niðurlag

… skerði fyrir kóngi og kaupanda ef minna er.

Notaskrá

Textinn í heild er prentaður í Íslensku fornbréfasafni 10, bls. 587.

Athugasemd

Ein málsgrein úr kaupsetningu sem sótt er í bréfabók Gissurar biskups Einarssonar frá því um 1540.

Efnisorð
98 (66r1-67r4)
Um ljóstoll.
Upphaf

[Ein]dagi á ljóstollum er frjádag [langa, sekur] tólf aurum hver …

Niðurlag

… hafi öngvan á því ári.

Notaskrá

Textinn í heild er prentaður í Íslensku fornbréfasafni 3, bls. 469-470.

Athugasemd

Statúta Péturs Nikulássonar Hólabiskups um ljóstoll. Textinn er skertur vegna rifu á síðunni (66r1-6, 66v1-6).

Efnisorð
99 (67r5-67v7)
Um heytoll.
Efnisorð
100 (67v8-11)
Um mjólkurstuld.
Upphaf

Ef maður mjólkar stelandi hendi bú fé annars manns …

Niðurlag

… gjaldi þó nytfall nema soltinn sé.

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 10. kafli. Sami texti og á 62v14 o.áfr., en styttur.

Efnisorð
101 (67v12-14)
Um selastuld.
Upphaf

Ef maður stelur sel af jörðu annars manns …

Niðurlag

… með séttareiði settur til þannig fjögurra marka ef fellur.

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 9. kafli. Sami texti og á 63v5-7.

Efnisorð
102 (67v15-68r1)
Um aldinstuld.
Upphaf

Ef maður tekur til eyris eður meira …

Niðurlag

… til þings og svari þar fyrir eftir lagadómi.

Athugasemd

Jónsbók, þjófabálkur, 11. kafli.

Efnisorð
103 (68r2-68v)
Um netafund í látrum.
Upphaf

Ef maður hittir net í látrum sínum …

Athugasemd

Jónsbók, rekaþáttur, 9. kafli. Niðurlagið er ólæsilegt, enda er s. 68v mjög máð og textinn allur óskýr.

Efnisorð
104
Kaþólskir helgisöngvar
Notaskrá
104.1 (69r)
Sancta Maria, succurre miseris.
Upphaf

Sancta Maria, succurre miseris …

Niðurlag

… pro devoto femineo sexu. Alleluia.

Efnisorð
104.2 (69v1-4)
Nigra sum.
Upphaf

⟨N⟩igra sum sed formosa filie Iherusalem …

Niðurlag

… quia decoloravit me sol.

Efnisorð
104.3 (69v5)
O florens rosa, mater Domini.
Upphaf

O florens rosa, mater Domini spe[ciosa] …

Efnisorð
104.4 (70r1-2)
Gaude, Dei genitrix.
Upphaf

… ⟨innup⟩ta ta laudat omnis factura …

Niðurlag

… quesumus perpetua intervenetrix.

Efnisorð
104.5 (70r3-71r2)
Ave sanctissima virgo.
Upphaf

Ave sanctissima virgo …

Niðurlag

… ora pro peccatis nostris.

Efnisorð
104.6 (71r3-71v)
Ave beatissima civitas.
Upphaf

Ave beatissima civitas …

Niðurlag

… auxiliatrix reparatrix illuminatrix …

Efnisorð
104.7 (72r)
Sanctifica nos Domine.
Upphaf

Sanctifica nos Domine …

Niðurlag

… in quo nos rede⟨misti⟩ …

Efnisorð
104.8 (72v1-3)
Ave Maria electa.
Upphaf

Ave Maria electa …

Niðurlag

… pro nobis deum ora.

Efnisorð
104.9 ()
Michael prepositus paradisi.
Upphaf

Michael prepositus paradisi …

Niðurlag

… pro nobis ad dominum.

Efnisorð

Lýsing á handriti

Blaðefni
Skinn.
Blaðfjöldi
72 blöð null x null
Umbrot

Leturflötur er null x null

Skreytingar

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

  • Skrif á neðri spássíu á bl.6v: struge J Lang
  • Skrif á neðri spássíu á bl.20v: XXXX
  • Skrif á neðri spássíu á bl.22v: ve uall
  • Skrif á neðri spássíu á bl.24v: biar[ne]
  • Ólæsileg skrif á neðri spássíu á bl.25r.
  • Skrif á hvolfi á neðri spássíu á bl.26r: biarte kiær ... biarne biarnason
  • Skrif á neðri spássíu á bl.30r: mynum god ... Sigurde ...
  • Skrif á neðri spássíu á bl.30v: fader vor þu sem ert / a himni helgist nafn þi[tt] / til kom[i] riki þitt
  • Ólæsileg skrif með grænu bleki á neðri spássíu á bl.33v.
  • Skrif á neðri spássíu á bl.34v:... christn[o]
  • Ólæsileg skrif á hvolfi á neðri spássíu á bl.35r.
  • Skrif á hvolfi neðri spássíu á bl.36v:... og gef
  • Skrif á neðri spássíu á bl.37r: ... ärne halldors[son]
  • Skrif á hvolfi neðri spássíu á bl.39v:.Drottin gud ...
  • Skrif á spássíum á bl.37r:...fs m[un]tu vt sit ... (á vinstri spássíu) og Árni ... (á hvolfi á neðri spássíu)
  • Skrif á neðri spássíu á bl.44r: þinn giorum uier aug
  • Ólæsileg skrif á neðri spássíum á bl.47r, 48r, 48v, 49r, 50r, 55r (á hvolfi), 56r og 56v.
  • Skrif á hvolfi neðri spássíu á bl.57r: Arne ionson ...
  • Skrif á neðri spássíu á bl.61v: Gud radi þad eigi h ... og á hvolfi: drottin gud
  • Skrif á neðri spássíu á bl.62r: mið
  • Skrif á neðri spássíu á bl.64r: vitjar

Band

null x null x null

Fylgigögn

Seðill (100 mm x 79 mm) með hendi Árna Magnússonar frá um 1725, prentaður í Katalog: Þetta hefi ég fengið til eignar hjá Þorsteini Eyjólfssyni á Háeyri. Er ekki ennnú registrerað.

Uppruni og ferill

Ferill

Árni Magnússon fékk handritið frá Þorsteini Eyjólfssyni, lögréttumanni á Háeyri í Stokkseyrarhreppi. Af spássíuskrifum á bl.6v má ráða að handritið hafi á einhverjum tíma verið staðsett á Strjúgi í Langadal; sjá nánari umfjöllun hjá Svanhildi Óskarsdóttur og Árna Heimi Ingólfssyni 2019, bls. 144-147.

Aðföng

Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu .

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

Tekið eftir Katalog II bls. 499-500 (nr. 2549). Kålund gekk frá handritinu til skráningar ?. október 189?. NN tölvuskráði ??. Már Jónsson annaðist hlut Árna Magnússonar ?. mars 2000.

GV sló inn texta af seðlum Árna Magnússonar undir umsjón ÞS og með hliðsjón af gögnum frá MJ.

HSÆ skráði í október 2020.

Myndir af handritinu

Svart-hvítar ljósmyndir á Det Arnamagnæanske Institut í Kaupmannahöfn.

Notaskrá

Titill:
Ritstjóri / Útgefandi: Jón Þorkelsson
Umfang: 10
Titill:
Ritstjóri / Útgefandi: Jón Þorkelsson
Umfang: 3
Höfundur: Zirkle, Ellen
Titill: , Gerlandus as the source for the Icelandic medieval Computus (Rím I)
Umfang: s. 339-346
Höfundur: Marchand, James Woodrow
Titill: , Early Scandinavian variants of the Fifteen signs before doomsday
Umfang: 31
Titill: , Alfræði íslenzk. II Rímtöl
Ritstjóri / Útgefandi: Beckman, N., Kålund, Kr.
Umfang: 41
Titill: , Alfræði íslenzk. III. Landalýsingar
Ritstjóri / Útgefandi: Kålund, Kr.
Umfang: 45
Höfundur: Foote, Peter
Titill: Sagnaskemtan: Reykjahólar 1119, Aurvandilstá: Norse Studies
Umfang: s. 65-83
Höfundur: Svavar Sigmundsson
Titill: , Handritið Uppsala R:719
Umfang: s. 207-220
Titill: , Íslenskar bænir fram um 1600
Ritstjóri / Útgefandi: Svavar Sigmundsson
Umfang: 96
Höfundur: Árni Heimir Ingólfsson, Svanhildur Óskarsdóttir
Titill: Dýrlingar og daglegt brauð í Langadal : efni og samhengi í AM 461 12mo, Gripla
Umfang: 30
Lýsigögn
×
Efni skjals
×
  1. Um sögu stjörnufræðinnar.
  2. Um vikur sumars og vetrar.
  3. Um tungl.
  4. Um varnaðarár.
  5. Um fimm föstuganga.
  6. Um páskadag og hvítasunnu.
  7. Um stjörnumerkin, sólstöður og jafndægur.
  8. Um merkidaga til níu vikna föstu.
  9. Um föstuupphaf.
  10. Um nítján vetur í tunglöld.
  11. Um föstuupphaf.
  12. Um merkidaga til páska.
  13. Um Maríumessu á vori.
  14. Um viku- og dagafjölda í ári.
  15. Um messur að vetri.
  16. Um tungl og merkidaga.
  17. Um jóladag og þrettánda.
  18. Um föstuganga.
  19. Um Maríumessu á langaföstu.
  20. Dulnefni Drottins og Sator arepo.
  21. Rúnanöfn með umritunum.
  22. Um dismaladaga.
  23. Nöfn Austurvegskonunga.
  24. Um þau tákn sem verða á hinum síðustu 15 dögum fyrir dómsdag.
  25. Frangit eglo, minnisvísa um sunnudagsbókstafi.
  26. Cisiojanus, minnisvísa um helgidaga.
  27. Minnisvísa um fingrarím.
  28. Aldatal tunglalda.
  29. Minnisvísa um mikilvægustu staðina í talbyrðingi.
  30. Prikarím.
  31. Um mánaðatal.
  32. Um misseristal.
  33. Jólaskrá.
  34. Um vikudagana og gjafir heilags anda.
  35. Ágrip af sköpunarsögunni.
  36. Páskatafla.
  37. Um páskaöld.
  38. Minnisvísur um hvenær tungl kviknar.
  39. Bænir gegn gulu.
  40. Bænir gegn blóðrás í nösum.
  41. Leiðbeiningar um hvernig skuli auka mátt bæna.
  42. Bæn fyrir heyi.
  43. Ráðlegging fyrir þann sem gengur villur í myrkri.
  44. Um frjósemi og getnað.
  45. Niðurlag á verndarbæn.
  46. Blóðstemma.
  47. Sex stuttar bænir og orðarunur.
    1. Verndarorð fyrir sjóferðir
    2. Orð sem tryggja vináttu ríkismanna
    3. Verndarorð gegn svefnleysi
    4. Verndarorð fyrir kálfa
    5. Verndarorð gegn blástrum og þrota í hönd
    6. Verndarorð gegn blóðrás kvenna
  48. Himnabréf.
  49. Runa af nöfnum Jesú Krists.
  50. Runa af nöfnum engla, postula og annarra dýrlinga.
  51. Frásögn af krossfestingunni.
  52. Bæn gegn sjúkdómi.
  53. Bæn gegn ikt og kveisu.
  54. Upphaf fimm ave-versa.
  55. Bæn gegn ikt og kveisu.
  56. Orðaskipti Pílatusar og Krists.
  57. Runa af nöfnum Guðs.
  58. Latnesk bæn.
  59. Inngangur að rósakransi.
  60. Rósakrans Maríu.
  61. Maríubæn.
  62. Bæn til Krists.
  63. Erasmusbæn.
  64. Bæn til heilagrar Sítu.
  65. Viðbót við bæn til heilagrar Sítu.
  66. Bæn til Krists.
  67. Bæn eignuð heilögum Ágústínusi.
  68. Um nöfn engla.
  69. Texti á latínu.
  70. Um aldur veraldarinnar.
  71. Bænir ásamt leiðbeiningum.
    1. Morgunbæn.
    2. Iðrunarbæn.
    3. Kvöld- og morgunbæn.
    4. Bæn fyrir föstudaginn langa.
    5. Kvöldbæn.
    6. Kirkjugarðsbæn.
    7. Kirkjubæn.
    8. Góð bæn.
  72. Brynjubæn (Lorica) ásamt aðfararorðum.
  73. Um nöfn drottins.
  74. Latnesk bæn.
  75. Ummæli heilags Bernharðs um fyrirfarandi bæn.
  76. Bæn eftir syndajátningu.
  77. Bæn eignuð heilögum Erasmusi.
  78. Eftirmáli með Erasmusarbæn.
  79. Bænakrans.
    1. Fyrsta Maríubæn.
    2. Önnur Maríubæn.
    3. Þriðja Maríubæn.
    4. Fjórða Maríubæn.
    5. Fimmta Maríubæn.
  80. Þakkargjörðarbæn.
  81. Um tólf föstu daga.
  82. Um skriftrof og eiðrof.
  83. Um meinsæri.
  84. Um drottinsdagahald.
  85. Um sextán daga.
  86. Um hátíðisdaga.
  87. Um föstutíðir.
  88. Um skriftagang og þjónustu og Rómaskatt.
  89. Um fæðslufang.
  90. Um mjólkurstuld.
  91. Um endurheimt þýfis af þjófi.
  92. Um selastuld.
  93. Um fundið fé.
  94. Um ábyrgð á fé í hirslu.
  95. Um fálkatekju, melrakka, björn og rosmhval.
  96. Um vogrek.
  97. Um falskaupskap.
  98. Um ljóstoll.
  99. Um heytoll.
  100. Um mjólkurstuld.
  101. Um selastuld.
  102. Um aldinstuld.
  103. Um netafund í látrum.
  104. Kaþólskir helgisöngvar
    1. Sancta Maria, succurre miseris.
    2. Nigra sum.
    3. O florens rosa, mater Domini.
    4. Gaude, Dei genitrix.
    5. Ave sanctissima virgo.
    6. Ave beatissima civitas.
    7. Sanctifica nos Domine.
    8. Ave Maria electa.
    9. Michael prepositus paradisi.

Lýsigögn