Manuscript Detail

PDF
PDF

AM 622 4to

Helgikvæði ; Iceland, 1549

Note
Á fyrstu 11 blöðunum eru stutt kvæði með nótnaskrift o.fl. á latínu, dönsku, þýsku og íslensku. Ef til vill hefur þeim verið bætt við þegar handritið var bundið 1549. Margir textarnir eru skertir vegna skemmda á handritinu.
Language of Text
Icelandic (primary); Latin

Contents

1 (1v)
No Title
Incipit

Ave funda Dauidis que Goliam perstrauerat …

Language of Text
Latin
Text Class
2 (1v)
No Title
Incipit

Congaudeat tua fidelium …

Language of Text
Latin
Text Class
3 (1v-2r)
No Title
Incipit

O Maria generosa mater regis et filia …

Language of Text
Latin
Text Class
4 (2r)
No Title
Incipit

Benedicite tres personas trinitatis …

Language of Text
Latin
Text Class
5 (2r-v)
No Title
Incipit

Diuinum mister[ooooo]odo declarat …

Language of Text
Latin
Text Class
6 (2v)
No Title
Incipit

Jesus Kristus nostra salus …

Language of Text
Latin
Text Class
7 (2v-3r)
No Title
Incipit

Vintur og frost það kemur með ís og horror …

Language of Text
Icelandic
Text Class
8 (3r)
No Title
Incipit

… með prís og decor …

Note

Fyrstu orðin hafa trosnað af.

Language of Text
Icelandic
Text Class
9 (3r)
No Title
Incipit

Pater dei lumen rei peruia …

Language of Text
Latin
Text Class
10 (3r-3v)
No Title
Incipit

Pu[oo] nobilis nascit rector ange …

Language of Text
Latin
Text Class
11 (3v-4r)
No Title
Incipit

Maria ros coelorus? flos …

Language of Text
Latin
Text Class
12 (4r)
No Title
Incipit

… fructife ooons oogoo fronduit et floris …

Language of Text
Latin
Text Class
13 (4r-4v)
No Title
Incipit

Cece? mundi gaudium ecce ialus gentrum …

Language of Text
Latin
Text Class
14 (4v)
No Title
Incipit

Auid quedam domina vallde potens et clava …

Note

Kvæðið endar á lágþýsku en er annars á latínu.

Language of Text
Icelandic (primary); German
Text Class
15 (5r)
No Title
Incipit

… dig vid din søn Christum …

Note

Fyrstu orðin hafa trosnað af.

Lútherskur sálmur.

Language of Text
Danish
Text Class
16 (5r-5v)
Tafla yfir sunnudagaguðspjöll
Incipit

Mors tua …

Language of Text
Latin
Text Class
17 (5v)
Um helgidaga ársins
Incipit

Minnstu að [á] heilu árinu eru þrettán sunnudagar …

Language of Text
Icelandic
Text Class
18 (6r)
Skrá yfir bækur Biblíunnar
Rubric

Bækur hins gamla lögmálsins

Note

Í þremur dálkum.

Language of Text
Icelandic
Text Class
19 (6v-7r)
Drykkjuvísa
Incipit

Mihi est propositum in taberna mori …

Language of Text
Latin
Text Class
20 (7r-7v)
No Title
Incipit

Dies est laetitiæ in ortri regali …

Language of Text
Latin
Text Class
21 (7v-8v)
Lied von König Ludwig von Ungarn
Incipit

Klecklick so wille wÿ heuenn an vnde syngenn …

Language of Text
German
Text Class
22 (8v-9r)
No Title
Incipit

Sallat scolaris cotio in hoc commnio …

Language of Text
Latin
Text Class
23 (9r-10v)
No Title
Incipit

Amor patris et filii …

Language of Text
Latin
Text Class
24 (10v-11r)
No Title
Incipit

Sol sol nastitur de virgine …

Note

Bl. 11 upprunalega autt utan 5 línur (4 nótnalínur og 1 texta) efst á rektósíðu.

Language of Text
Latin
Text Class
25 (12r-21r)
Lilja
Rubric

Hér hefur Lilju bróður Eysteins

Incipit

Almáttugur Guð allra stétta …

Explicit

… víst ef léki á dominus tecum. Amen

Text Class
26 (21r-29r)
Milska
Rubric

Hér hefur Rósu sem Sigurður blindur hefur kveðið

Incipit

Faðir vor Kristur fríður hinn hæsti …

Explicit

… endann fel eg nú guði á hendi. Amen

Note

Röng yfirskrift.

Text Class
27 (29r-39r)
Rósa
Rubric

Maríu vísur

Incipit

Faðir og son á hæstum hæðum …

Explicit

… enda fel eg svo guði á hendi. Amen

Note

Óheil, vantar tvö bl. (frá erindi 109, línu 3-133, línu 6).

Síðari tíma fyrirsögn.

Text Class
28 (39r-45r)
Píslarkross
Incipit

Græðarinn lýðs og landa …

Explicit

… svo endist vísan mín. Amen

Note

Kvæðið er kallað Píslarkross í  Katalog II 1894 og hjá  Jóni Þorkelssyni 1888:46

Text Class
29 (45r-46v)
Adams óður
Incipit

Allra hlutanna er upphaf …

Explicit

… frá föður himna …

Note

Vantar aftan af.

Text Class
30 (47r-48r)
Ellikvæði
Incipit

oooins lætur hún allan dofna …

Explicit

… um allan aldur alda. Amen

Bibliography

Kvæðasafn 1922-27:251-256

Note

Vantar framan af.

Text Class
31 (48v-53v)
Píslargrátur
Rubric

Krossgrátur

Incipit

Faðir vor Kristur í friðinum hæsta …

Explicit

… guði í vald um aldir alda. Amen

Note

Á efri spássíu með 17. aldar hendi: Píslargrátur bps Jóns

Á eftir kvæðinu hefur texti verið skafinn burtu (neðri hluti bl. 53v).

Text Class
32 (54r-66v)
Gimsteinn
Author

Hallur Ögmundsson

Rubric

Hér hefur upp krossdrápu Halls prests

Incipit

Heyr ilmanda hjartans yndi …

Explicit

… send um alla veröld án enda.

Note

Heiti kvæðisins kemur fyrir í lokaerindi.

Skrifarinn hefur víða bætt við klausum á latínu sem vísa til innihalds kvæðisins, einkum á neðri spássíu og í lokin.

Text Class
33 (66v-68r)
Maríuvísur
Author

Hallur Ögmundsson

Rubric

Maríu vísur Halls prests

Incipit

Sælust sjóvar stjarna …

Explicit

… eg læt svo fræðið falla.

Note

Fyrirsögnin er ólæsileg en Árni Magnússon skrifar hana aftur á spássíu.

Text Class
34 (68r-73r)
Mikaelsflokkur
Author

Hallur Ögmundsson

Rubric

Hér hefur Michaelsflokk Halls prests

Incipit

Óðar gef þú upphaf …

Explicit

… blífa nú og að eilífu.

Bibliography

Kvæðasafn 1922-27:370-85.

Text Class
35 (73r-81v)
Nikulásdrápa
Author

Hallur Ögmundsson

Rubric

Hér hefur Nikulásdrápu Halls prests

Incipit

Í nafni Guðs vil ég upphaf efna …

Explicit

… svo blífi þær að eilífu. Amen

Text Class
36 (81v-89v)
Náð
Author

Hallur Ögmundsson

Incipit

Heyr mildingur allra alda …

Explicit

… enda fel eg svo þér á hendi. Amen

Note

Heiti kvæðisins kemur fyrir í lokaerindi.

Text Class
37 (90r-90v)
Maríublóm
Author

Hallur Ögmundsson

Rubric

Vísur af o bone Jesú: hefur Hallur p. Ögmundsson erind[jn ort?]

Incipit

Heyr mig, Jesú, hjálparinn mætur …

Explicit

… göfuglig hjálparbry[nja] …

Note

Einungis upphaf, endar í 11. erindi, 2. ljóðlínu.

Text Class

Physical Description

Support
Skinn.
No. of leaves
i + 90 + i blöð (150-162 mm x 125-132 mm). Bl. 1r upprunalega autt.
Foliation

Síðari tíma blaðsíðumerking með bleki, 1-178.

Collation

Ellefu kver, auk 6 stakra blaða og tvinns:

  • Kver I: 8 blöð, 4 tvinn.
  • 3 stök blöð.
  • Kver II: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver III: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver IV: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver V: 6 blöð, 3 tvinn.
  • Kver VI: 8 blöð, 4 tvinn.
  • 3 stök blöð
  • Tvinn: 2 blöð
  • Kver VII: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver VIII: 6 blöð, 3 tvinn.
  • Kver IX: 6 blöð, 3 tvinn.
  • Kver X: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Kver XI: 8 blöð, 4 tvinn.
  • Stakt blað (leifar af aftasta kveri handritsins).

Layout

  • Eindálka.
  • Leturflötur er 112-117 mm x 92-95 mm.
  • Línufjöldi er að jafnaði 24.
  • Stafir víða dregnir út úr leturfleti.

Condition

  • Á eftir bl. 38 vantar tvö blöð, á eftir bl. 46 vantar blað/blöð, einnig vantar aftan af handritinu.
  • Texti á neðri hluta 53v skafinn burt.
  • Texti sumra blaða skertur vegna fúa, einkum við kjöl.
  • Strikað yfir texta á 90r-v.

Script

Með hendi séra Gísla Jónssonar í Selárdal, síðar Skálholtsbiskups, síðléttiskrift.

Decoration

Spássíumynd af konu neðst á 49v.

Upphafsstafir kvæða pennaflúraðir, sums staðar með laufskreytingum og skreyttir með rauðu og grænu bleki, skrautlegastir á 1v, 12r, 21r, 29r, 48v, 56v, 66v.

Stórir pennaflúraðir upphafsstafir víða (sums staðar með laufskreytingum, annars staðar fylltir), skrautlegastir á 25v, 26v, 33v, 39r, 45r, 58v, 76v, 77r-v, 78v, 81v.

Fyrirsagnir oft rauðritaðar.

Krossar af ýmsum stærðum og gerðum víða á spássíum, t.d. 1v, 14r-18v, 23r-26r, 33r-37r, 51v, 56v, 57v-58v, 59v-60r, 75r-77v, 83r-86r.

Flúr á neðri spássíu 36v-37r, 59v, 63r, 65r, 69v, 87v.

Bendill á 2v.

Musical Notation

Nótur á 1r-5r, 6v-7v, 8v-11r.

Additions

Binding

Band frá febrúar 1972 (182 mm x 155 mm x 80 mm). Leður á kili og hornum, pappaspjöld klædd fínofnum líndúki. Saumað á móttök. Saurblað í bandi. Handritið liggur í öskju.

Accompanying Material

Fimmtán fastir seðlar með hendi Árna Magnússonar:

  • Seðill 1 (159 mm x 105 mm) Frá Þórði Péturssyni á Hólmi, ég trúi til eignar. No 622. Bokin hefur til forna átt heima á Suður- Reykjum í Mosfellssveit.
  • Seðill 2 (126 mm x 98 mm) „Helga Gísladóttir sögð er á [eiga] þessa bók ... föður mínum Gísla Jónssyni p. anno Domini 1549.“ Þetta stendur framan á bókinni. Á spássíunni stendur á einum stað: „Ég á heima á Reykjum, segir skeiddan.“
  • Seðill 3 (160 mm x 110 mm) Hjá Þórði Péturssyni á Hólmi [nú hjá mér] bók í litlu 4to. Þar á var Odæ Latinæ, Danicæ, germanicæ; svenska vísan hún er sig svo löng. Mörg er mannsins pína. Hver ei sver ei sjálegt víf. Hæc manu recentiore. Lilja bróður Eysteins [yfirstrikað: Rósa Sigurðar blinda] (og) incipit: Faðir vor Kristur friður hinn hæsti, fyrr smíðandi áttir tíð. Þetta er Rósa. Maríuvísur: Faðir og son á hæstum hæðum. Eru langar. Græðarinn lýðs og landa. Allra hluta er upphafi orð: Ellikvæði Jóns Hallssonar. Píslargrátur biskups Jóns (kallast þar Krossgrátur, incipit: Faðir vor Kristur í friðinum Dæglur: gaf ég mig allan græðara mínum. Manu Recenti. Kvæði um Ólaf helga. Kötludraumur. Manu Recenti. Krossdrápa Halls prests. Er löng. Michaelisflokkur Halls prests. Michaelisdrápa Halls prests: Heyr mildingur allra alda.
  • Seðill 4 (159 mm x 106 mm) Hér hefur Rósu sem Sigurður blindur hefur kveðið. Absque dubio ad imitationem Liliu. [Fyrir neðan:] Bókin er komin til Þórðar Péturssonar á Hólmi, frá Suður- Reykjum í Mosfellssveit.
  • Seðill 5 (milli bl. 22v og 23r, 122 mm x 59 mm) Þessa Lilju hefi ég sjálfur uppskrifað, vantar að conferera. Hér hefur Lilju bróður Eysteins Einarssonar. Eins er öldungis ólæsilegt og eftir gátu alleina. En eitthvað hefir þar ritað verið.
  • Seðill 6 (165 mm x 106 mm) Í þessum pápísku kvæðum er margt plusqvam superstitiosum, og samt penitus impium. Eru þau gjörð skömmu fyrir reformationem, þá notitia var svo sem undir lok liðin á Íslandi.
  • Seðill 7 (122 mm x 81 mm) Þessi píslargrátur er afkópíeraður.
  • Seðill 8 (163 mm x 103 mm) NB. Ef biskup Jón er author [yfirstrikað: þessa kvæðis] Píslargráts, þá er það eldra en 1549 því það ártal stendur framan á bókinni. Mig minnir Björn á Skarðsá segi, biskup Jón hafi kveðið Píslargrát í Skálholti í fangelsi. Er það á þennan máta ekki satt.
  • Seðill 9 (137 mm x 106 mm) Hér voru inn á milli í bókinni: Dæglum partur með annarri hendi og nýrri en bókin. Illa skrifað. Ólafs konungs vísur með andstyggðar hendi. Ábótavísur með nýrri hendi viðvaningslegri. Kötludraumur með [yfirstrikað: sömu nýrri]. Ólík hendi sem á Dæglunum vantar við undan. Dæglurnar og hálfar Ólafs vísur, voru ritaðar á það gamla pergamentið, sem autt hafði verið látið aftan við Píslargrát. Eftirparturinn af Ólafs vísum og hitt annað var ritað á óhræsilegt pergament, sem hér hafði verið fest inn á milli arkanna, þegar bókin hefir umbundin verið, NB um bundin. Því sama slags var innfestingin á þessu [yfirstrikað: nýjaa] auka arki, sem á allri bókinni í þessu nýja, auki sem í hinum öllum.
  • Seðill 10 (98 mm x 81 mm) Þetta er það kvæði sem menn almennilega kalla Gimstein. Það heitir og svo með réttu, vide pag. m. 64. in calce Carminis.
  • Seðill 11 (134 mm x 104 mm) Bandið á bókinni mun vera sér, um de anno 1549, en bókin sjálf nokkru eldri, þó ekki miklu, sem af skriftinni er að sjá.
  • Seðill 12 (150 mm x 95 mm) Héðan frá er bókin afskrifuð út til enda.
  • Seðill 13 (158 mm x 107 mm) Hallur prestur author Krossdrápu eður Gimsteins hefur verið Ögmundsson, vide á þeim lausu blöðum bak í bókinni frá Hólmi sem Krossdrápa er á. Krossdrápa þessi er gjörð eftir 1400. Þar er í: Ur. og kóngur er simiis sequioris ævi notæ.
  • Seðill 14 (159 mm x 109 mm) Hér var í bókinni þessi heimsósómi (Mörg er mannsins pína) út til enda. Item með sömu hendi, annar heimsósómi (Hvað mun veröldin vilja) kveðin af Skáld-Sveini nokkrum. Þetta tvennt var rotið í hryggnum, og það síðara til stórskemmda. Varð svo ekki confererað. Það sem þar af var læsilegt confereraði ég með öðrum mínum exemplaribus úr kálfskinnsblöðum frá sr. Ólafi Gíslasyni, og eyðilagði svo þetta. Aftan við þessa tvo heimsósóma voru vísnagrey: Sver ei, svar ei sjálegt víf. Með andstyggðar hendi, sömu sem á Ólafs vísunum. Þær eru og héðan útteknar, uppskrifaðar og pergamentsblaðið eyðilagt.
  • Seðill 15 (161 mm x 106 mm) Hér aftan við var: Halls prests Ögmundssonar vísur af: O bone Jesús (kallast af auctore Maríublóm). Boðorðavísur, kveðið [kveðnar] af Gísla Jónssyni (er ekki nema nokkur vers framan af)†. Þessir tveir tractatus voru svo rotnir og defectueux að þeir voru víða ónýtir. Þó skrifaði ég það þar úr, sem læs[ileg]t var og heilt, og eyðilagði þá svo síðan.† Restin var burtrifin og voru þessir tveir tractatus með sömu hendi sem hitt fyrra faranda.

  • Laus seðill frá Kaupmannahöfn með upplýsingum um forvörslu.
  • Laus seðill með athugasemdum um nöfn í handritinu.

History

Origin

Handritið var skrifað á Íslandi, nánar tiltekið í Selárdal í Ketilfjörðum, árið 1549 (1r, 68v).

Provenance

  • Árni Magnússon fékk frá Þórði Péturssyni á Hólmi (sjá seðil). Áður hafði Helga Gísladóttir átt handritið (1r) en það átti einhvern tíma heima á Suður-Reykjum í Mosfellsdal (sjá seðil fremst).
  • Á 43r og 47v er nafnið Guðbrandur Þórðarson, á 46v og 59v Páll Jónsson, á 48v Ísleifur Þórðarson og á 62r Jón Einarsson, e.t.v. fyrri eigendur handritsins.

Acquisition

Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu 20. janúar 1988.

Additional

Record History

ÞS uppfærði skv. reglum TEIP5 31. ágúst til 2. september 2009 og síðar.

ÞS skráði 4.-19. febrúar 2003.

Kålund gekk frá handritinu til skráningar January 03, 1890 ( Katalog II 1894:34-37 (nr. 1610) ).

GV sló inn texta af seðlum Árna Magnússonar undir umsjón ÞS og með hliðsjón af gögnum frá MJ.

Custodial History

Viðgert og bundið í Kaupmannahöfn í febrúar 1972. Eldra band fylgdi ekki.

Surrogates

  • Svart-hvítar ljósmyndir á Det Arnamagnæanske Institut í Kaupmannahöfn.
  • Svart-hvítar ljósmyndir á Stofnun Árna Magnússonar, sem keypti þær af Arne Mann Nielsen November 29, 1971.

Bibliography

Author: Aðalheiður Guðmundsdóttir
Title: DFS 67,
Scope: p. 233-267
Author: Bjarni Einarsson
Title: Munnmælasögur 17. aldar, Íslenzk rit síðari alda
Scope: 6
Author: Björn K. Þórólfsson
Title: Arkiv för nordisk filologi, Kvantitetesomvæltningen i islandsk
Scope: 45
Author: Einar G. Pétursson
Title: Gripla, Tvö skrif um Kötludraum
Scope: 26
Author: Eiríkur Þormóðsson, Guðrún Ása Grímsdóttir
Title: Oddaannálar og Oddverjaannáll,
Scope: 59
Author: Guðvarður Már Gunnlaugsson
Title: Leiðbeiningar Árna Magnússonar, Gripla
Scope: 12
Author: Guðvarður Már Gunnlaugsson
Title: Sýnisbók íslenskrar skriftar
Author: Guðrún Nordal
Title: Helgubók, Góssið hans Árna
Scope: p. 21-35
Author: Gísli Sigurðsson
Title: Kötludraumur. Flökkuminni eða þjóðfélagsumræða?, Gripla
Scope: 9
Author: Jón Helgason
Title: Ábóta vísur,
Scope: p. 173-183
Title: Íslensk miðaldakvæði I.2
Editor: Jón Helgason
Title: Íslenzk fornkvæði. Islandske folkeviser,
Editor: Jón Helgason
Scope: 10-17
Title: Vísnabók Guðbrands
Editor: Jón Torfason, Kristján Eiríksson
Author: Jón Þorkelsson
Title: Arkiv för nordisk filologi, Islandske håndskrifter i England og Skotland
Scope: 8 (Ny följd 4)
Title: Saga heilagrar Önnu
Editor: Wolf, Kirsten
Author: Valgerður Kr. Brynjólfsdóttir
Title: Meyjar og völd : rímurnar af Mábil sterku

Metadata