Skráningarfærsla handrits

• Handritið var blaðmerkt af Kålund með rauðu bleki, 1-108.
• Það hefur einnig verið blaðsíðumerkt 1-215 en aðeins á oddasíðum.

Fjórtán kver.

• Kver I: bl. 1-8, 4 tvinn.
• Kver II: bl. 9-11, stakt blað og tvinn.
• Kver III: bl. 12-19, 4 tvinn.
• Kver IV: bl. 20-27, 4 tvinn.
• Kver V: bl. 28-35, 4 tvinn.
• Kver VI: bl. 36-43, 4 tvinn.
• Kver VII: bl. 44-51, 4 tvinn.
• Kver VIII: bl. 52-58, 3 tvinn og stakt blað (bl. 55).
• Kver IX: bl. 59-68, 5 tvinn.
• Kver X: bl. 69-78, 5 tvinn.
• Kver XI: bl. 79-84, 3 tvinn.
• Kver XII: bl. 85-94, 5 tvinn.
• Kver XIII: bl. 95-100, 2 tvinn og stakt blað.
• Kver XIV: bl. 101-108, 4 tvinn.

• Tvídálka.
• Leturflötur er 241 +/- 3 mm x 170 +/- 5 mm (ytri dálkur: 241 +/- 3 mm x 80 +/- 2 mm; innri dálkur: 241 +/- 2 mm x 78 +/- 3 mm).
• Línufjöldi er 37.
• Gatað fyrir línum og dálkum. Einnig má víða sjá strikað fyrir línum og dálkum, e.t.v. með oddi.
• Stórir stafir víða dregnir út úr leturfleti, einkum ef þeir lenda í upphafi línu.
• Víða eyður fyrir kaflafyrirsagnir, sem síðar hafa flestar verið fylltar.

• Gert hefur verið við göt á bl. 1 og 3 og hefur texti skerst á báðum blöðunum.
• Handritið er víða blettótt, dökkt og fúablettir (einkum framarlega). Bl. 107 og 108 eru mjög dökk og skítug.
• Skorið hefur verið ofan af ytri dálki blaðs 108 og er texti skertur vegna þess.

Þrjár hendur, en tíu hendur aðrar skrifa stutta pósta, þar af átta í þeim hluta sem hönd A skrifar (Finsen, Grágás efter det Arnamagnæanske Haandskrift Nr. 334 fol., Staðarhólsbók. 1879:V-VII ). Ólafur Lárusson telur hins vegar að vera kunni að hönd H og K séu sama höndin ( Staðarhólsbók, 1936:12-13 ).

Jónsbók:

I. 1ra-b: Óþekktur skrifari.

Grágás:

II. 1va-69va og 87ra:30-92rb: e.t.v. Þórarinn kaggi Egilsson (hönd A).

III. 70ra-87ra:31 Óþekktur skrifari (hönd B).

IV. 5rb:20-37, 7vb:20-24, 68ra:33-68rb:27, 89rb:18-19, 89vb:1-11, 90va:6-14: Óþekktur skrifari (hönd C).

V. 19ra:15-37, 22vb:1-6: Óþekktur skrifari (hönd D).

VI. 9rb:35-37: Óþekktur skrifari (hönd E).

VII. 10ra:33-37: Óþekktur skrifari (hönd F).

VIII. 21rb:1-37: Óþekktur skrifari (hönd G).

IX. 44ra:20-28: Óþekktur skrifari (hönd H).

X. 63va:1-37: Óþekktur skrifari (hönd I).

XI. 91ra:2-10: Óþekktur skrifari (hönd K).

Járnsíða:

XII. 92va-108rb: Óþekktur skrifari.

XIII. 98rb:18-37: Óþekktur skrifari.

Við upphaf þátta í Grágásarhlutanum eru stórir upphafsstafir (8-15 inndregnar línur) með laufteinungsvafningum í rómönskum stíl:

• Bl. 1v: A (13 línur) í upphafi Kristinna laga þáttar.
• Bl. 12r: S (12 línur) í upphafi Erfðaþáttar.
• Bl. 19r: S (15 línur) í upphafi Ómagabálks.
• Bl. 27v: S (14 línur) í upphafi Festaþáttar.
• Bl. 37r: M (9 línur) í upphafi þáttarins um fjárleigur.
• Bl. 51r: F (8 línur) í upphafi Vígslóða.
• Bl. 70v: E (9 línur) í upphafi Landabrigðisþáttar.

Í upphafi kafla eru minni upphafstafir (2-3 línur) í ýmsum litum (rauðum, grænum, bláum og gulum), flestir með pennaflúri í öðrum lit. Stærri upphafsstafir af þessari gerð eru á nokkrum stöðum.

Í Grágás:

• Bl. 9r: Þ (4 línur) í upphafi 36. kafla Kristinna laga þáttar.
• Bl. 40r: Þ (3 línur) í upphafi 11. kafla þáttarins um fjárleigur.
• Bl. 43v: Þ (3 línur) í upphafi 38. kafla þáttarins um fjárleigur.
• Bl. 45v: Þ (3 línur) í upphafi 49. kafla þáttarins um fjárleigur.
• Bl. 46r: F (4 línur) í upphafi 52. kafla þáttarins um fjárleigur.
• Bl. 47v: M (5 línur) í upphafi 62. kafla þáttarins um fjárleigur.
• Bl. 68v: A (3 línur) í upphafi 114. kafla Vígslóða.
• Bl. 87r: U (4 línur) í upphafi 48. kafla Landabrigðisþáttar.
• Bl. 87v: H (4 línur) í upphafi rekaþáttar í Landabrigðisþætti.

Í Járnsíðu:

• Bl. 92v: I (meðfram leturfleti) í upphafi Þingfararbálks.
• Bl. 93v: Þ (5 línur) í upphafi Kristindómsbálks.
• Bl. 95v: S (7 línur) í upphafi 11. kafla Mannhelgi.
• Bl. 100r: S (7 línur) í upphafi Erfðatals.

Í efnisyfirlitum á bl. 27r-v, 36v-37r, 50v-51r og 70r er fremsti stafur í hverri línu dreginn með lit og fyllt upp í línur með litdregnum mynstrum.

Rauðritaðar fyrirsagnir eru í upphafi þátta og kafla.

Síðari tíma teikningar og flúr er á nokkrum stöðum á spássíum og í upphafsstöfum, t.d. á bl. 49r (andlit á spássíu) og 51v (andlit í upphafsstöfum).

• Kaflanúmer í Grágásarhlutanum eru síðari tíma viðbót.
• Leiðréttingar við efnisyfirlit á 27r-v, 51r og 71r.

Spássíugreinar frá ýmsum tímum er að finna í handritinu og hafa sumar skaddast er skorið var utan af blöðunum, en einnig hafa ýmsar þeirra að mestu verið máðar út. Víða eru athugasemdir við textann og tilvísanir í rit, sumar samtíma (t.d. um nýmæli), aðrar gerðar af lögfróðum manni á 17. öld. Á a.m.k. einum stað er leiðrétting við textann (31r). Hér má og finna pennakrot af ýmsu tagi, t.d. greinaskilamerki, áherslumerki (t.d. bendlar), pennaprufur og guðlegar upphrópanir.

• Bl. 1r: Dæmi um styttingar og bönd í handritum.
• Bl. 11va:8-13: Skrá um eignir nokkurra einstaklinga, tímasett til c1330-1340 ( Jón Þorkelsson 1899-1902:1 ). Staðanöfn benda til þess að þetta fólk hafi búið í Húnavatnssýslu. Þar á meðal er Ragnhildur nokkur, sem kann að vera eigandi handritsins (sjá einnig Ólafur Lárusson 1936:7 ).
• Bl. 23r (efri spássía): Lausavísa (Ef þú hæðir hryggvan mann).
• Bl. 69v: Athugasemd um handaskipti.
• Bl. 108r: Upplýsingar um feril og síðari eigendur handritsins.
• Bl. 108r: Upplýsingar um ástand handritsins, gerðar með 17. aldar hendi, e.t.v. þeirri sömu og gerir sumar athugasemdirnar við textann.

Handritið var skrifað á Íslandi. Það er tímasett til ca 1260-1281. Kålund tímasetur þó Jónsbókarkaflann (1ra-1rb) til c1300 ( Katalog (I) 1889:275). Ólafur Lárusson ( Staðarhólsbók, 1936:10 ) og Stefán Karlsson ( 1977:20 ) tímasetja Grágásarhlutann (1va-92rb) til c1260-1270, en Gunnar Karlsson til 1271-1272 ( 1992:40-42 og Grágás 1992:xvi ). Stefán Karlsson segir Grágás skrifaða með sömu hendi og Konungsbók Grágásar (GKS 1157 fol.) og Kringlublaðið (Lbs. fragm. 82) (sjá einnig Finnur Jónsson 1895:iv ). Hann telur og hugsanlegt að Þórarinn kaggi Egilsson prestur á Völlum sé annar af meginskrifurum Grágásarhlutans ( 1977:20-24 ). Járnsíðuhlutinn (92va-108rb) hefur verið tímasettur til c1271-1281 ( Jansson 1908:208 og Jón Helgason, Introduction, 1962:ix ). Sigurður Líndal telur að Grágás sé skrifuð um líkt leyti, þ.e. eftir 1271 ( Hvers vegna var Staðarhólsbók Grágásar skrifuð?, 1998 ).

Lítið er vitað um Staðarhólsbók fram til 1540 að Hólmfríður Erlendsdóttir ánafnaði hana Filippusi Runólfssyni, en Hólmfríður dó 1543 (108r). Filippus gaf Páli Vigfússyni lögmanni handritið (108r) og eftir það fennir aftur í spor þess, til þess það kemst í eigu Bjarna Péturssonar, sýslumanns í Dalasýslu. Sonur hans, Pétur Bjarnason, gaf það séra Páli Ketilssyni frá Hvammi, og hann gaf Árna Magnússyni ( Árni Magnússon 1909:57 ).

Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu 10. mars 1987.

Frá 11. nóvember 2024 til febrúar 2025 er handritið ekki aðgengilegt. Það er á sýningunni „Heimur í orðum“ í Eddu.

• Ljósprent í  Jus eccelesiasticum, 1776:xxiv .
• Ljósprent í  Grágás (I) 1829:508 .
• Ljósprent í  Járnsíða 1847:192 .
• Ljósprent í  Grágás (III) 1883, nr. 2 .
• Ljósprent í  Palæografisk Atlas 1905, nr. 6 .
• Ljósprent í  Icelandic Illuminated Manuscripts 1935, nr. 7b og 48a-d .
• Ljósprent í  Corpus Codicum Islandicorum Medii Ævi (IX) 1936 .
• Ljósprent í  Jón Helgason 1958:20 .
• Svart-hvítar myndir af 87r og 98r í  Early Icelandic Script 1965:xxxii (nr. 49-50) .
• Ljósprent í  Jónas Kristjánsson 1970:23 .
• Ljósprent í  Saga Íslands (III) 1978:42 .
• Svart-hvítar ljósmyndir á Nors Sprogsamlinger.