Skráningarfærsla handrits

AM 75 a fol.

Bæjarbók í Borgarfirði ; Iceland, 1290-1310

Athugasemd
This fragmentary manuscript, known as Bæjarbók í Borgarfirði, contains Snorri Sturluson's Ólafs saga helga. Kålund writes that the ortography seems to be influenced by Norwegian, as the hand distinguishes between æ and œ

Innihald

1 (1ra-42vb)
Ólafs saga helga
Höfundur

Snorri Sturluson

Tungumál textans
norræna
Efnisorð
1.1 (1ra-2vb)
Enginn titill
Upphaf

gilldrar hriðar. gvnnreifum oleifi.

Niðurlag

uar þa sannspvrt andlat sveins jarls

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 98:5-107:4 Ed. I or J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 92:8-102:3 Ed. 75 a

1.2 (3ra-13vb)
Enginn titill
Upphaf

skialgs sonar at þeir skylldv sættaz

Niðurlag

Þeir lan |gfeðgar haufðo þar langa fi

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 116:23-156:3 Ed. I

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 111:14-160:5 Ed. 75 a

Rafn, Antiquités Russes I s. 431-434 (Ch. 64-65. Fols 4rb:23-va:2, 4vb:20-5rb:25. Ed. I), 434-435 (Ch. 71. Fol. 8va:13-b:3. Ed. I), 435-438 (Ch. 72. Fols 8vb:26-9ra:3, 9va:10-10va:3. Ed. I)

1.3 (14ra-17vb)
Enginn titill
Upphaf

en su sett sem gior uar segir hann.

Niðurlag

kas|taði hann ser niðr a snæ. en ueðr var

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 183:16-200:22 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 196:3-215:7 Ed. 75 a

Rafn, Antiquités Russes I s. 443 (Ch. 86. Fol. 15rb:22-va:3. Ed. I), 443-447 (Ch. 87-88. Fols 16va:11-17rb:5. Ed. I)

1.4 (18ra-23vb)
Enginn titill
Upphaf

er tignust er á norðr laundum.

Niðurlag

þa man ek þo annars á leíta en

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 204:6-222:17 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 219:12-243:8 Ed. 75 a

1.5 (24ra-25vb)
Enginn titill
Upphaf

sætt oari at þu skallt m mer | fara í orkneyiar

Niðurlag

en nu uar gott korn ár austr

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 228:17-234:4 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 252:4-261:3 Ed. 75 a

1.6 (26ra-29vb)
Enginn titill
Upphaf

heima at buí síno. ok fara ei á

Niðurlag

at eigi skylldi þetta fáz. Sá þóra

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 270:6-283:12 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 311:3-330:2 Ed. 75 a

1.7 (30ra-37vb)
Enginn titill
Upphaf

elska þa fengv af honum fullar hendr | fear.

Niðurlag

ok þottiz finna huar til konungr

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 289:20-316:26 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 338:11-374:13 Ed. 75 a

Rafn, Antiquités Russes I s. 448-458 (Ch. 129. Fols 31vb:15-34va:14. Ed. I)

1.8 (38ra-41vb)
Enginn titill
Upphaf

her fara mer í mót.

Niðurlag

havfðo þeir litinn mat. en sin ein klæði

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 323:7-334:24 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 383:10-401:8 Ed. 75 a

Rafn, Antiquités Russes I s. 458-459 (Ch. 135. Fols 38vb:14-23, 93rb:17-va:7, 40ra:17-26. Ed. I)

1.9 (42ra-vb)
Enginn titill
Upphaf

tal ok raða giorð viðr ᴍenn sina

Niðurlag

ok sva norðr eptir uikinni

Notaskrá

Fornmanna sögur IV s. 370:14-373:22 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige I s. 449:7-454:1 Ed. 75 a

2 (43ra-vb)
Rauðulfs þáttr
Upphaf

mikil tuitugsessa siglir sv hia mer

Niðurlag

í dagh eptir hamessv hvat draúmr

Notaskrá

Fornmanna sögur V s. 337:20-341:6 Ed. J

Johnsen and Jón Helgason, Den store saga om Olav den Hellige II s. 666:4-670:9 Ed. 75 a

Tungumál textans
norræna
Efnisorð

Lýsing á handriti

Blaðefni

Parchment.

Blaðfjöldi
43. 249 mm x 195 mm.
Tölusetning blaða

The manuscript has been foliated three times.

  • The oldest foliation is by Þorsteinn Helgason (1806-39) made to mark the defects of the manuscript is found at the bottom of fols 9v, 20v, 29v and 31v. On fol. 9v Þorsteinn wrote: XX Bld, on fol. 20v: XL Bld, and on fol. 29v: LX Bld. At the bottom of fol. 31v he wrote: Hier er Bökinn Hälflesjnn , indicating that the book at that time was three times larger than in its present state.
  • Another foliation on the top of the recto pages bearing the numbers 1 to 43.
  • A third foliation by Kristian Kålund, from 1 to 42 (42 has been written twice), can be seen written in red ink in the upper right-hand corner of the recto pages.

Kveraskipan

There are eight gatherings collated thus:

  • I: fols 1-2, 3-5.
  • II: fols 6-13.
  • III: fols 14-17, 18-21.
  • IV: fols 22-23, 24-25.
  • V: fols 26-29.
  • VI: fols 30-37.
  • VII: fols 38-41.
  • VIII: fols 42, 43.

Umbrot

The manuscript is written in double columns with 27 lines per column.

Ástand

The manuscript is fragmentary, and the codex was once three times larger than it is today. It both starts and ends defectively, and the vellum is damaged here and there. Þorsteinn Helgason has marked the defects of the manuscript on the previous pages.

Skrifarar og skrift

The script is a large and regular early Icelandic bookhand with few abbreviations.

Skreytingar

The initials are red or green. The headings were once red, but the colour has faded so the writing is indistinct.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

On fol. 43r, right margin, there is a verse in Latin that seems to be contemporary with the codex: nexus ovem geminam. per spinam traxit eqvinam. | Lesvs svrgit eqvus. pendet vtrinqve pecus. | et spargendo focvm se cremat atqve locvm. All other marginalia are younger.

  • Marginalia from before the Reformation include:
  • More or less complete versions of the prayer Ave Maria are found on fols 9r, 10v, 15r, 16r and 42r. The prayer on fol. 42r is the most complete and ends with the stanza: benidicta tu in mulieribus.
  • Fol. 31v has a translation of the Sursum corda in the left margin: Liptum ver hiortum vorum til himens | ver hefium þaug til drottinns | latum oss þacka drottne gude vorum | þad er makligtt oc riett vijst.
  • On fol. 16v there are a few stanzas of a religious poem (or hymn?): Gud myskune nu ollum oss | oc gefe bledsan firer sijnn kross. | Fimm amen samsunginn. | Halleluja.
  • Other religious marginalia are found on fol. 17r: yfer vinn þu þad vonnda med godu; 24v: drottinn Gvd þinn skaltv til bidia oc honum einum þiona ; 25r: Drottinn minn oc Gud minn ; 25v: Ad BijHallda þui Goda ; 28v: herra sem mettad hefur nu holld uortt sem enndast , and 37v: Heilagur heilagur | heilagur ertu drottinn | gud.
  • Marginalia concerning the content of the text:
  • On fol. 16v the beginning of a verse is placed alongside the Section of the wedding of King Ólafr: Kong olafur kiende oss þad ad konurnar skylldum ei lijta.
  • The verses on fol. 43v beside Rauðúlfs þáttr concern the fact that the queen did not sleep in the king's bed that night: Varast konur | vilier þu drauma | vitna. | Er su Von | ad ovart meig|er Svitna. | Þvij konan mæder | manninn og | tapar hann þar fyrer | draumnäme.
  • There are also marginalia concerning the content on fol. 28r, 29r, 31v-34r, 40r and 43r-v.
  • Names of owners, for the most part from the seventeenth century:
  • Fol. 11r, between columns: Þördur Gudmundzß mijn Eiginn Hand þo jlla Sie
  • Fol. 17r, bottom margin: Bökarinnar Eigande Er | Sigurdur Jönsson Lgmadur | Sunnan og Austan ä Islande | Anno MDCLXV
  • Fol. 29r: haldor
  • Fol. 29v: Þessa bök á sera Hallur Halluardsson | j Mdru dal, Enn einginn annar | huer sem þad Bannar | anno domini m d lxxxiii
  • Fol. 30v, left margin: Jon Marteins son m. E. h.
  • Fol. 37v, left margin: Þesse bok hefur verid lied hingad til Bæiar
  • Fol. 40v, bottom margin: Hannes Olafsson . Johnsen and Jón Helgason ( Den store saga om Olav den Hellige II s. 904 ) suggest that this man is next of kin to the wife of lögmaður Sigurður Jónsson.
  • Other marginalia:
  • On fol. 7v epistolary formulae: þeim godum monnum sem þett, and 13v: þeim godum monumm sem bref sia edur heyra sender biorn jons son
  • The right side of fol. 13r reads: Lectio secunda, indicating that the codex once was used as a reading primer.
  • On fol. 18v a comment on the text is found: ægilega er illa klorat.
  • On fol. 35v four twig runes occur.

Band

Half binding with marbled leather back and corners and covered in olive-green 'elephant skin' from júní 1935; 260 mm x 205 mm x 28 mm. Manuscript number, title and serial number are printed along the spine in gold (Carl Lund). On the front fly-leaf, Jón Helgason has noted: Tidligere indbundet i tarveligt bind fra 1880'erne.

Fylgigögn

There are four slips that Kristian Kålund moved from AM 75 d fol. (now AM 68 fol.), concerning Bæjarbók í Borgarfirði and copies made of it. The first two slips concern the copy AM 323 4to. Three of the slips are in octavo, one of them is in quarto.

  • 1. Octavo: Firer 30. ärum ongefer hafa | bld vered teken utan-|um qver ur Olafs-|sgu fragmentenu i | Bæ, membr. hun hefur | langfedga eign vered | Þorvardz ok hans forelldra. | Sira Audun hefr lært | ä henne ad lesa. | Ecki er þesse gunnars bok skrifud | epter þessu fragmento, ok þad | seger Sira Audun vïst vera Sira Audun meinar, ad | þesse bök mune, kannske | vera skrifud epter ex-|emplari chartaceo fra | Reykhollte. | Scripsi circa 1703 vel 4.
  • 2. Octavo: Uppskrifad i Bæ i Borg-|arfirde. | Olafs Saga Helga, α efter | Bæjar bok | /: id est: efter þeirre membrana in | folio minori, sem eg fieck | fra Sira Þordi /: meinar Sira | Benedict /: hia Gunnare | Þorvards son: Olafs Saga Helga confere-|rud vid membr. hia Sira | Jone i Hitardal | Sira Audun ætlar þetta ei | kunna so vera. nema | mediante alio aliqvo | traduce. Sgubok þessa hefur | skrifad Sira Magnus Þor-|vardz son, sidan hefr | Sira Audun confererad | hana vid Sira Jons | i Hitardal chartam | in 4to.
  • 3. Quarto: Þetta er Bæjar boken (i | Borgarfirde,) sem Sira Halldör | i Reykhollte hefur brukad, | ok fyrrum ätte Arne Gi-|slason. Eg feck þetta | fragment af Þorde Jons | syne (sidan preste ad Sta-|darstad)
  • 4. Octavo: Kom fra Jisland med | Admiral Raben, 1720.

Uppruni og ferill

Uppruni

The manuscript was written in Iceland c. 1300.

Ferill

In the bottom of fol. 29v the oldest information concerning the provenance of the book is found: Þessa bök á sera Hallur Halluardsson | j Mdru dal, Enn einginn annar | huer sem þad Bannar | anno domini m d lxxxiii.

A note on fol. 17r, written 82 years later in Borgarfjörður, reads: Bökarinnar Eigande Er | Sigurdur Jönsson Lgmadur | Sunnan og Austan ä Islande | Anno MDCLXV (According to Árni Magnússon, this note was presumably written by the priest Hannes Björnsson of Saurbær.

NKS 1049 fol. I contains a copy of a lost AM-slip (in manu A. Magnæi) belonging to AM 75 a fol.: Þessi Olafs Saga Helga so mutila sem hún er liggr nú í rettri ordu, so mikid sem ordid hefur girt. Enn vída vantar her á milli arkanna ok bladanna, sem eige verdr vidgirt. Bókina hefur fyrrum átt Sera Hallr Hallvardsson í Mödrudal 1583. Sigurdr Jonsson Lgmadr sunnan ok austan á Islandi 1665. Þetta stendr á spatiunni, ok þad sídara sem mer virdiz med hendi Sera Hannesar í Saurbæ.

The personal names from the seventeenth-century marginalia do not offer much information. The names Jon Marteins son m. E. h and Hannes Olafson appear on fols 30v and 40v respectively.

On fol. 39v in AM 435 a 4to Árni Magnússon wrote: Olafs Saga Helga, valde mutila. | Folio. komin fra Þorde Jonssyne | til min, enn hann feck. þad ofan ur Borg|arfirde. atti heima i Bæ i Borgarfirde. | Bokina hefr fyrrum ätt Arne Gislason | fra Galltardals tungu. vide alibi.

The AM-slips, moved by Kristian Kålund, from AM 75 d fol. (now AM 68 fol.) also provide information on the book's provenance.

Finally, Árni Magnússon writes in a letter from 1702 (AM 76 b fol., fol. 18r): Ønnur pergaments bök flæktest | umm i borgarfirde, og var i fyrstu | eign Þorvards Magnus sonar i Bæ, | eignadest eg hana sidan | hun hefur i margt är so mutila | verid, ad þess vegna yrde varla | uppskrifud. Sira Halldor Sal. i | Reykholte skrifade hana upp, þä | heille var.

From these accounts it would seem that the priest Hallur Hallvarðsson of Möðrudalur was the owner of the manuscript in 1583. Lögmaður Sigurður Jónsson who was the owner in 1665 lived at Einarsnes, and the manuscript most probably was in Borgarfjörður later.

According to Árni Magnússon, the codex belonged to the ancestors of Þorvarður Magnússon and also to Árni Gíslasson. Johnsen & Helgason ( Johnsen & Helgason 1941 II s. 906 ) identify Árni Gíslason as the man mentioned in Sýslumannaæfir II s. 364-365 who was an adult ca. 1630. If this identification holds true, the two sets of information are incompatible, and the first is presumably wrong. Johnsen & Helgason ( ibid. s. 907 ) presume that Árni Gíslason perhaps gave the codex to the lögmaður Sigurður Jónsson of Einarsnes. A seventeenth-century marginal note on fol. 37v indicates that the book was lent (probably directly from Einarsnes) to Bær and was not returned: Þesse bok hefur verid lied hingad til Bæiar.

Later the codex belonged to Þorvarður Magnússon of Bær in Borgarfjörður. The priest Auðun Benediktsson used the manuscript as a reading primer about 1680. In the 1670s leaves were removed from the codex to use as a cover for a book (utanum qver). The priest Halldór Jónsson (1626-1704) made a copy of the codex at that time (AM 321 4to.), the manuscript was then not as defect as it is now.

The next known owner, Þórður Jónsson, (1672-1720), whose mother lived at Leirá 1672-1702, acquired the manuscript from Borgarfjörður (flæktest umm i Borgarfirde). The manuscript was now defective.

Þórður Jónsson gave it to Árni Magnússon presumably in 1697 or 1698.

Aðföng

Árni Magnússon acquired the codex from Þórður Jónsson before 1702, when Þórður became vicar of Staðastaður. Árni mentions this on the third slip, quoted above, and also in AM 435 a 4to, fol. 39v, where he writes: Olafs Saga Helga, valde mutila. | Folio. komin fra Þorde Jonssyne | til min. Johnsen & Helgason ( Johnsen & Helgason 1941 s. 906 ) think that Þórður probably gave the manuscript to Árni in 1697-98, and that Þórður, who had hopes of becoming bishop, had wanted to give the influential Árni a welcome gift.

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

Catalogued 9. desember 1999 by EW-J.

Viðgerðarsaga

The manuscript was photographed in 1972.

Myndir af handritinu

  • 70 mm, 70mm 138, 1972.
  • Diapositives from maí 1984.
  • Black and white prints from 1972.

Notaskrá

Titill: Antiquités Russes
Ritstjóri / Útgefandi: Rafn, C. C.
Höfundur: Louis-Jensen, Jonna
Titill: , Kongesagastudier: Kompilationen Hulda-Hrokkinskinna
Umfang: XXXII
Titill: Katalog over Den Arnamagnæanske Håndskriftsamling
Ritstjóri / Útgefandi: Kålund, Kristian
Titill: Den store Saga om Olav den Hellige
Ritstjóri / Útgefandi: Johnsen, Oscar Albert, Jón Helgason
Titill: , Færeyinga saga
Ritstjóri / Útgefandi: Ólafur Halldórsson
Umfang: 30
Höfundur: Widding, Ole
Titill: , Håndskriftanalyser
Umfang: s. 65-75
Titill: , Jóns saga Hólabyskups ens helga
Ritstjóri / Útgefandi: Foote, Peter
Umfang: 14
Höfundur: Bogi Benediktsson
Titill: Sýslumannaæfir
Umfang: I-V
Lýsigögn
×

Lýsigögn