Skráningarfærsla handrits

PDF
PDF

GKS 3269 a 4to.

Lögbók ; Ísland, 1300-1399

Athugasemd
Blöð 1r-11v, (liðir sem skráðir eru undir 1. og 2.) eru síðari viðbót.
Tungumál textans
íslenska

Innihald

1 (1r-4v)
Yfirlit yfir efni Jónsbókar
Titill í handriti

Hér hefur almennilegt registur bókarinnar

Upphaf

Þingfararbálkur …

Niðurlag

… Um sakeyrir.

Athugasemd

Yfirlitið hefst á þingfararbálki og lýkur á þjófabálki. Ekkert er minnst á efni blaða 5r-10v né réttarbætur þeirra Eiríks og Hákonar Magnússona eða Kristinrétt Árna en þetta efni er fyrir aftan Þjófabálk.

2 (5r-7v)
Áminning við eiðatökur, formularer, niðurstöður alþingis
Efnisorð
2.1 (5r-5v)
Áminning
Titill í handriti

Alvarleg áminning og viðvörun til allra þeirra sem eiða sverja …

Upphaf

Eins sem réttir og sannir eiðar eru til látnir og leyfðir …

Niðurlag

… aldrei upp þaðan sjá Guðs blíða andlit..

Efnisorð
2.2 (5r-5v)
Formularer
Titill í handriti

Formularer

Upphaf

Sá Guðmundur Steindórsson kóngs umboðsmaður …

Niðurlag

… og allra þeirra er orð mín heyra.

Efnisorð
2.3 (5v-6r)
Sýslumannskyldur
Titill í handriti

Um það hvort sýslumaður skyldast eftir stórmælum að ganga sem ekki eru klöguð fyrir honum

Upphaf

Anno 1635, þann 1. júlí bað sýslumaðurinn …

Niðurlag

… en öngvum getsakir gefa.

Efnisorð
2.4 (6r)
Að verða tvísaga
Titill í handriti

Um það ef hún er tvísaga en hann er óráðvandur

Upphaf

Anno 1653, þann 29. júní, kom fram í Lögréttu dómur útnefndur af Sigurði Jónssyni í Mýrasýslu …

Niðurlag

… kóngsvald hefur í hendi til réttinda.

Efnisorð
2.5 (6r-6v)
Hórdómsbrot og frillulífisbrot
Titill í handriti

Hórdómsbrot ei minna en frillulífisbrot til útlegðar

Upphaf

Anno 1654, í júlí á Öxarárþingi …

Niðurlag

… því hórdómsbrot kann ekki reiknast fegra en frillulífi.

Efnisorð
2.6 (6v)
Um barneignir
Titill í handriti

Um barneign við fjórtán vetra gamallri stúlku

Upphaf

Anno 1659, 30. júní kom mál úr Berðastrandarsýslu (!) …

Niðurlag

… að þessi Guðmundur svari sekt fyrir fæði.

Efnisorð
2.7 (6v)
Manntalsþingseting
Titill í handriti

Manntalsþingsetning

Upphaf

Eg n.n. kóng Magúss umboðsmaður …

Niðurlag

… oss öllum til farsældar þessa heims og annars. Standið í Guðs frið.

Efnisorð
2.8 (7r)
Manntalsþingsuppsögn
Titill í handriti

Manntalsþingsuppsögn

Upphaf

Það sama þing sem ég setti hér í dag segi ég nú úti og endað …

Niðurlag

… hvar til yður og oss öllum vor Guð hjálp veiti. Standið í Guðs frið.

Efnisorð
2.9 (7v)
Héraðsþingsetning
Titill í handriti

Að setja hérðasþing

Upphaf

Eg [… ...] kóngs umboðsmaður …

Niðurlag

… við sitjið og standið í Guðs frið.

Efnisorð
2.10 (7v)
Þingslit
Titill í handriti

Að segja upp þingi

Upphaf

Það sama þing sem ég setti hér í dag segi ég nú úti og endað …

Niðurlag

… gangið og ríðið í Guðs frið.

Efnisorð
3 (7v-9r)
Stóridómur
Titill í handriti

Stóridómur

Upphaf

Tvennar tylftir manna, gjörum öllum kunnugt þeim þetta bréf sjá eður heyra, anno 1564 …

Niðurlag

… þetta dómsbréf skrifað í sama stað ii dögum síðar en fyrr segir.

Efnisorð
3.1 (9r-9v)
Um persónur Stóradóms
Titill í handriti

Hvörjar þær 17 persónur eru sem Stóridómur ansagar

Upphaf

1 er móðir manns, 2 systir, 3 dóttir, 4 sonardóttir, …

Niðurlag

… 14 sú er bróðir manns átti, 15 móðir konu manns, 16 dóttir konu manns, 17 systir konu manns.

Efnisorð
4 (9v-10v)
Lögfræðilegar formgerðir / eyðublöð (?)
Efnisorð
4.1 (9v)
Sögustefna
Titill í handriti

Sagastefna

Upphaf

Eg n. n.son stefni þér n. n.son rétta saga stefnu…

Niðurlag

… og allra þeirra er á heyra.

4.2 (9v)
Stundarstefna
Titill í handriti

Stundarstefna

Upphaf

Eg n. n.son stefni þér n. n.son rétta stundarstefnu hér og nú strax í dag …

Niðurlag

… og allra þeirra er á heyra.

Efnisorð
4.3 (9v)
Heimstefna
Titill í handriti

Heimstefna

Upphaf

Eg n. n.son heimstefnu rétta til …

Niðurlag

… eftir lögmáli settu að vitni þeirra er [þetta heyra (?)].

Efnisorð
4.4 (9v-10r)
Statúta EyIífs erkibiskups
Titill í handriti

Statúta Eylífs erkibiskups

Upphaf

Enginn skal gefa öðrum ranga sök í stefnu …

Niðurlag

… má lesa þingfararbálk.

Efnisorð
4.5 (10r)
Kyrrsetning
Titill í handriti

Kyrrsetning

Upphaf

Eg n. n.son kyrrset hér í dag …

Niðurlag

… sekt sem lögmenn útvísa að vitni þínu og þínu nafni.

Efnisorð
4.6 (10r)
Að vinna eið að skatti
Titill í handriti

Að vinna eið að skatti

Upphaf

Til þess legg eg n. n.son hönd á helga bók …

Niðurlag

… að so stöfuðum eiði etc.

Efnisorð
4.7 (10r)
Sáttarboð
Titill í handriti

Sáttarboð

Upphaf

Eg n. n.son býð þér n. n.son lög og rétt, sæmd og sátt …

Niðurlag

… að vitni þínu nafni og þínu nafni.

Efnisorð
4.8 (10r)
Jarðaróðal
Titill í handriti

Hvörjar jarðaróðali skulu fylgja

Upphaf

Sú er ein í réttarbótum virðulegs herra Magnúsar kóngs …

Niðurlag

… er úr því skipti fær að lögum.

Efnisorð
4.9 (10v)
Hrynhenda
Upphaf

Réttrar línu rót að gættu …

Niðurlag

… valdi saman Noregs gramur.

Athugasemd

Tvö erindi.

Blað 11 er autt.

5 (12v-82r)
Jónsbók
Athugasemd

Við skráningu var stuðst við útgáfu Más Jónssonar á Jónsbók (2004). Aðalkaflar eða bálkar handritsins eru tíu en þeir eru þrettán í útgáfunni. Efni handritsins virðist sambærilegt og þessir þrír kaflar sem útgáfan hefur umfram sem aðalkafla eru gerðir sýnilegir sem undirkaflar viðkomandi kafla í skráningu.

Efnisorð
5.1 (12v-15v)
Þingfararbálkur
Upphaf

Friður og blessan vors herra …

Niðurlag

… þeim er stefnt var og svo þó að heima sé stefnt til lögmanns.

Efnisorð
5.2 (15v-19r)
Kristindómsbálkur
Titill í handriti

Hér hefur annan hlut íslenskrar bókar og heitir sá kristindómsbálkur og segir fyrst um kristiliga trú

Athugasemd

Í útgáfu Más Jónssonar á Jónsbók er efni þessa kafla handritsins í tveimur köflum: Kristinn réttur og konungserfðir og Konungs þegnskylda sem í skráningu eru með hliðsjón af útgáfunni skráðir sem undirkaflar 5.2.1-5.2.2.

Efnisorð
5.2.1 (15v-18v)
Kristinn réttur og konungserfðir
Upphaf

Það er upphaf laga vorra Íslendinga …

Niðurlag

… skal konungur ganga til altara og taka blessan og fara þaðan til herbergja sinna.

5.2.2 (18v-19r)
Konungs þegnskylda
Titill í handriti

Hverjir skatt eigu að gjalda

Upphaf

Í nafni vors herra Jesú Krists …

Niðurlag

… sá er að slíku verður vitnisfastur svari slíku við konungdóminn við hvorn sem hann setti viðlögu á einhvern.

Efnisorð
5.3 (19r-28r)
Mannhelgi
Titill í handriti

Hér hefur upp mannhelgi hinn þriðja hlut íslenskrar bókar og segir í fyrsta kapitula um [ … .... … .] og þegn

Upphaf

Það er fyrst í mannhelgi vorri að vor landi hver í Noregskonungsríki …

Niðurlag

… en engu á hann að svara þar sem hann erfði ekki.

Efnisorð
5.4 (28r-39r)
Erfðabálkur
Titill í handriti

Hér hefur fjórða hlut bókar og heitir sá erfðabálkur og segir í fyrsta kapitula um kvennagiftingar

Athugasemd

Í útgáfu Más Jónssonar á Jónsbók er efni þessa kafla handritsins í þremur köflum: Kvennagiftingar, Erfðatal og Framfærsluþáttur sem í skráningu eru með hliðsjón af útgáfunni skráðir sem undirkaflar 5.4.1-5.4.3.

Efnisorð
5.4.1 (28r-30r)
Kvennagiftingar
Upphaf

Faðir og móðir skulu ráða giftingum dætra sinna …

Niðurlag

… engi skal sér konu kaupa meður annars fé.

Efnisorð
5.4.2 (30r-35v)
Erfðatal
Upphaf

Sú er hin fyrsta erfð …

Niðurlag

… fyrir sál sína hverjum sem hann gefur löggjöf sína.

Efnisorð
5.4.3 (35v-39r)
Framfærsluþáttur
Upphaf

Hver maður á fram að færa föður sinn og móður …

Niðurlag

… sé upptæk klæðin konungs umboðsmanni nema konur beri.

Athugasemd

Fyrirsögn er nánast afmáð.

Efnisorð
5.5 (39r-42r)
Landabrigðabálkur
Titill í handriti

Hér hefur fimmta hlut íslenskrar bókar og heitir þessi landsbrigðabálkur og segir í fyrsta kapitula um landabrigði

Upphaf

Hvar sem ungum manni tæmist land í erfð …

Niðurlag

… sá er sekur vi aurum við konung er ómagann …

Athugasemd

Hér vantar síðustu orðin í niðurlagið: skyldi fram hafa fært.(Jónsbók: 157)

Efnisorð
5.6 (42v-60r)
Landsleigubálkur
Titill í handriti

Hér hefur landsleigubálk hinn sjötta hlut lögbókar og segir fyrst hversu jörð skal jörð skal (!) öðrum til leigu hyggja

Upphaf

Ef maður vill annars jörð leigja undir bú sitt …

Niðurlag

… og rétt sinn eftir lagadómi.

Efnisorð
5.7 (60r-64v)
Rekabálkur
Titill í handriti

Hér hefur hinn sjöunda hlut íslenskrar bókar og heitir sá rekaþáttur og segir í fyrsta kapitula hvörsu hval eður við má taka fyrir reka [..... .] annað fang

Upphaf

Hver maður á reka allan fyrir sínu landi …

Niðurlag

… ef svo mikið er að þjófssök nemur.

Efnisorð
5.8 (64v-71r)
Kaupabálkur
Titill í handriti

Hér hefur hinn áttunda þátt íslenskrar bókar og heitir þessi kaupaþáttur og segir í fyrsta kapitula ef maður tekur fyrir [s]ig

Upphaf

Það er nú því næst að vor skal engi fyrir öðrum taka …

Niðurlag

… En eigi eru allir bændur skyldir mælikeruld að hafa.

Efnisorð
5.9 (71r-77v)
Farmannalög
Titill í handriti

Hér hefur hinn níunda hlut bókarinnar og heitir farmannabálkur og segir fyrst hvörsu [.... …] taka að lögum.

Upphaf

Sú er ein löglig fartekja …

Niðurlag

… er sá þarf í þá för að hafa.

Efnisorð
5.10 (77v-82r)
Þjófabálkur
Titill í handriti

Hér hefur tíunda þátt lögbókar íslenskrar og heitir sá þjófabálkur og segir í fyrsta kapitula hvörsu oft þjófur stelur áður hann er dræpur fyrir

Upphaf

Það er nú því næst að vor skal engi annan stela …

Niðurlag

… en virða þó til fullra aura.

Efnisorð
6 (82v-87r)
Réttarbætur
6.1 (82v-84r)
Réttarbót Eiríks
Upphaf

Eiríkur Magnús með Guðs miskunn, Noregs konungur son Magnúsar konungs sendir öllum mönnum á Íslandi …

6.2 (84r-87r)
Réttarbót Hákonar
Titill í handriti

Þessar réttarbætur; Hákon konungur Magnúsarson

Upphaf

Hákon meður Guðs miskunn Noregskonungur son Magnúsar konungs sendir öllum mönnum á Íslandi …

7 (87r)
Biskupatal á Hólum
Athugasemd

Biskupatalið er síðari viðbót - skrifuð í eyðu sem var undir niðurlagi réttarbótanna. Það er upprunalega skrifað í tíð Gottskálks Nikulássonar (1498-1520) . Síðustu nöfnin eru skrifuð með mismunandi höndum en bætt var við biskupatalið fram til Gísla [Magnússonar] (1755-1779).

Efnisorð
8 (87v-102v)
Kristinréttur Árna biskups
Upphaf

Ala skal barn hvert er borið verður og mannhöfuð er á …

Niðurlag

… eður hans lögligs umboðsmanns.

9 (102v-103v)
Ákvarðanir Vilhjálms kardinála um helgidagaleyfi, með staðfestingu Innocens páfa
Upphaf

Vilhjálmur meður Guðs miskunn …

Athugasemd

Efnið kemur í beinu framhaldi af Kristinréttinum, án fyrirsagnar og upphafið skrifað með annarri hendi.

Efnisorð

Lýsing á handriti

Blaðefni
Skinn.
Blaðfjöldi
i + 103 + i blöð (210 +/- 2 mm x 168 +/- 2 mm). Blað 11 er autt.
Tölusetning blaða
Tölusetning blaða er með þrennu móti.
  • 1) Nýlegust er blaðmerking með blýanti: 1-103.
  • 2) Eldri blaðsíðumerking sem hefst á blaði 12 er gerð með penna og merktar eru blaðsíður: 23-29, 73-83, 118-119, 132-140, 142-150, 152-160, 192-195.
  • 3) Elsta blaðsíðumerkingin er með þeim hætti að yfirleitt er fyrsta blaðsíða í hverjum tug merkt og á stöku stað fimmta hver blaðsíða (undant. 198). Fyrsta slíka merkingin er á blaði 16r eða bls. 31, næst er 35 á blaði 18r og áfram er haldið: 41, 51, 61, 71, 81, 91, 101, 111, 121, 131, 141, 151, 161, 165, 171, 175, 181, 191, 198, 201, 205.
Kveraskipan

Samtals 14 kver.

  • Kver I: blöð 1-6, 3 tvinn.
  • Kver II: blöð 7-11, 2 tvinn + 1 stakt blað.
  • Kver III: blöð 12-17, 3 tvinn.
  • Kver IV: blöð 18-26, 4 tvinn + 1 stakt blað.
  • Kver V: blöð 27-35, 4 tvinn + 1 stakt blað.
  • Kver VI: blöð 36-41, 3 tvinn.
  • Kver VII: blöð 42-49, 4 tvinn.
  • Kver VIII: blöð 50-59, 5 tvinn.
  • Kver IX: blöð 60-67, 4 tvinn.
  • Kver X: blöð 68-73, 2 tvinn + 2 stök blöð.
  • Kver XI: blöð 74-82, 4 tvinn + 1 stakt blað.
  • Kver XII: blöð 83-89, 3 tvinn + 1 stakt blað.
  • Kver XIII: blöð 90-97, 4 tvinn.
  • Kver XIV: blöð 98-103, 2 tvinn + 2 stök blöð.

Umbrot

Blöð 1r-10v; eindálka:

  • Leturflötur er ca 170-180 mm x 130-140 mm.
  • Línufjöldi er ca 28-34.
  • Kaflafyrirsagnir.

Blöð 12v-103v; tvídálka:

  • Leturflötur er 165-168 mm x 125 mm.
  • Línufjöldi er ca 30.
  • Kaflafyrirsagnir.

Ástand
  • Skorið hefur verið af jaðri blaða.
    • Sneiðst hefur ofan af síðutitlum á stöku stað, sjá t.d. á blaði 51r.
    • Einnig hefur sneiðst af skrautstöfum sem dregnir hafa verið út úr leturfletinum t.d. af Þ-i á blaði 19r og A-i á blaði 87v.
  • Víða eru saggablettir.
  • Texti er víðast vel læsilegur. Rauðar fyrirsagnir eru þó máðar og aftasta blaðið (blað 103v) er æði notkunarnúið.
  • Kápan er heilleg en nokkuð snjáð.
Skrifarar og skrift
Tvær hendur.

I. Blöð 1r-10v. Skrifari er óþekktur; léttiskrift.

II. blöð 12v-103v. Skrifari er óþekktur; árléttiskrift.

Skreytingar

Handritið er allt lýst með litdregnum upphafsstöfum.

Stórir sögustafir (inndregnar línur ca 5-10) eru víða við upphaf meginbálka. Stafirnir eru íburðarmiklir og ná stundum meðfram leturfleti alls blaðsins, t.d. stafurinn Þ á blaði 19r.

  • Blegurinn á Þ-i myndar nokkrum sinnum umgjörð mynda, s.s.
    • í upphafi Kristindómsbálks á blaði 15v (9 inndregnar línur),
    • í upphafi Mannhelgi á blaði 19r (8 inndregnar línur),
    • í upphafi Kaupabálks á blaði 64v (9 inndregnar línur) og
    • í upphafi Þjófabálks á blaði 77v (8 inndregnar línur);
  • H er sögustafur
    • í upphafi Landabrigðabálks á blaði 39r (8 inndregnar línur) og
    • í upphafi Rekabálks á blaði 60r (8 inndregnar línur);
  • F í upphafi Þingfararbálks á blaði 12v (10 inndregnar línur);
  • S í upphafi Erfðatals á blaði 30r (5 inndregnar línur);
  • Z í upphafi Farmannalaga á blaði 71r (9 inndregnar línur);
  • A í upphafi Kristinréttar á blaði 87v (8 inndregnar línur).

Stafir með boga- og laufmynstri:

  • F í upphafi Kvennagiftinga á blaði 28r (7 inndregnar línur) er álíka íburðarmikill og sögustafirnir.
  • E í upphafi Búnaðarbálks (Landsleigubálks) á blaði 42v (8 inndregnar línur) er einnig íburðarmikið en eins og fyrrnefnt F skreytt boga- og laufmynstri.

Minni upphafsstafir og minna skreyttir (3-6 inndregnar línur (yfirleitt 3)) eru í upphafi annarra bálka / kafla. Flestir eru með laufskreyti eða bogadregnu flúri sem dregið er út fyrir leturflötinn og meðfram honum, s.s. til dæmis:

  • M og K á blaði 27v (3 inndregnar línur);
  • N (tvenns konar) á blaði 70r (3 inndregnar línur);
  • L á blaði 82r (6 inndregnar línur);
  • Þ á blaði 71v (3 inndregnar línur).

Stafir með mannsandlitum eða fígúrum:

  • Á blaði 14v: S (3 inndregnar línur) með drekaflúri
  • Á blaði 69v: A (3 indregnar línur); göltur eða e.k. ferfætlingur er hluti af skreytingum A-sins.
  • Á blaði 78v: Tvenns konar N (3 inndregnar línur). Í þeim eru mannsandlit.
Þrír til fjórir litir eru notaðir (rauður, rauðbrúnn, grænn og / eða gráblár).

Rauðritaðar fyrirsagnir eru alls staðar við upphaf bálka / kafla.

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

Band

Band (220 null x 173 null x 35 null). Pappaspjöld og kjölur eru klædd skinni í eitt.

Uppruni og ferill

Uppruni

Handritið er skrifað á Íslandi á fjórtándu öld en viðbætur á sautándu öld (sbr. Katalog KB bls 70-71).

Ferill

Handritið var keypt á uppboði hjá Hegerlund, 1786.

Aðföng

Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu ?

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

Tekið eftir Katalog KB , bls. 70-71 (nr. 124) Kålund gekk frá handritinu til skráningar ?. VH skráði handritið skv. reglum TEI P5 í júlí 2011.

Viðgerðarsaga

f Birgitte Dall .

Notaskrá

Höfundur: Aðalheiður Guðmundsdóttir
Titill: Scripta Islandica, Some heroic motifs in Icelandic art
Umfang: 68
Höfundur: Seip, Didrik Arup
Titill: Nordisk kultur, Palæografi. B. Norge og Island
Umfang: 28:B
Höfundur: Guðvarður Már Gunnlaugsson
Titill: Sýnisbók íslenskrar skriftar
Höfundur: Halldór Hermannsson
Titill: , Icelandic illuminated manuscripts of the middle ages
Umfang: 7
Höfundur: Halldór Hermannsson
Titill: Illuminated manuscripts of the Jónsbók, Islandica
Umfang: 28
Höfundur: Fett, Harry
Titill: Bergens Museums Aarbog, Miniatyrer fra islandske haandskrifter
Umfang: 7
Höfundur: Fett, Harry
Titill: Saga book, Miniatures from Icelandic manuscripts
Umfang: 7
Höfundur: Jakob Benediktsson
Titill: Some observations on Stjórn and the manuscript AM 227 fol, Gripla
Umfang: 15
Titill: Katalog over Den Arnamagnæanske Håndskriftsamling
Ritstjóri / Útgefandi: Kålund, Kristian
Höfundur: Vilborg Auður Ísleifsdóttir
Titill: Saga, Íslensk klausturmenning á miðöldum [ritdómur]
Umfang: 56:2
Titill: Rómverja saga
Ritstjóri / Útgefandi: Þorbjörg Helgadóttir
Lýsigögn
×

Lýsigögn