AM 106 fol.
Landnáma og ýmiss samtíningur ; Ísland, 1644-1651
Tungumál textans
Innihald
„Landnáma“
Þórðarbók. Texti á blöðum 6r-6v (í vinstra horni efst) er örlítið skertur.
Hér hefjast upp landnám í Sunnlendingafjórðungi er nú má þykja með mestum blóma og umvexti til virðingar alls vors lands, fyrir Guðs gæslu og hinu æðstu höfðingja er nú gæta með honum þessarar landsbyggðar; og í þeim fjórðungi byggja og byggt hafa bæði lærðir og leikir; þar með og fyrir landskosta sakir.
„Hér hefjast upp landnám í Sunnlendingafjórðungi er nú má þykja með mestum blóma og umvexti til virðingar alls vors lands, fyrir Guðs gæslu og hinu æðstu höfðingja er nú gæta með honum þessarar landsbyggðar; og í þeim fjórðungi byggja og byggt hafa bæði lærðir og leikir; þar með og fyrir landskosta sakir. “
„Austfirðingafjórðungur byggðist fyrst á Íslandi …“
„… og var kallaður Hrólfur að Ballará.“
Hér hefjast upp landnám í Vestfirðingafjórðungi er flest stórmenni hefur byggðan.
Hér hefjast upp Landnám í Norðlendingafjórðungi er fjöbyggðastur hefur verið af öllu Íslandi og er engi stærri ættbogi en sá eð frá þeim mönnum er kominn er þar hafa byggt. Hafa þar og flestar sögur gjörst og stærstar í þeim héruðum og ei eldist það enn á vorum dögum þótt vér eldumst og landið hrörni að sínum kostum. Nú væri af slíkum hlutum í skyldasta kyni að vita hið sanna um landabyggðir og að reka fornar ættartölur frá þeim mönnum er þann fjórðung hafa byggt.
„Hér hefjast upp Landnám í Norðlendingafjórðungi er fjöbyggðastur hefur verið af öllu Íslandi og er engi stærri ættbogi en sá eð frá þeim mönnum er kominn er þar hafa byggt. Hafa þar og flestar sögur gjörst og stærstar í þeim héruðum og ei eldist það enn á vorum dögum þótt vér eldumst og landið hrörni að sínum kostum. Nú væri af slíkum hlutum í skyldasta kyni að vita hið sanna um landabyggðir og að reka fornar ættartölur frá þeim mönnum er þann fjórðung hafa byggt.“
„Gunnsteinn meinfretur son Álfs …“
„… En þá er talið var bændaval á Íslandi, voru þar MCC bændur.“
Þessir menn hafa land numið í Austfirðingafjórðungi er nú munu taldir vera og segir hvað að hendi (og fer hvað af hendi sem önnur bókm.) frá Langanesi suður til fjórðungamóts á Sólheimasand og er sögn manna þessi fjórðungur lands hafi fyrst albyggður verið.
„Þessir menn hafa land numið í Austfirðingafjórðungi er nú munu taldir vera og segir hvað að hendi (og fer hvað af hendi sem önnur bókm.) frá Langanesi suður til fjórðungamóts á Sólheimasand og er sögn manna þessi fjórðungur lands hafi fyrst albyggður verið.“
„Gunnólfur kroppa hét maður son Þóris Hauknefs hersis …“
„… enda eru svo allar vitrar þjóðir að vita vilja upphaf sinna landsbyggða eða hvers hvergi til hefjast eða kynslóðir.“
Finnur Jónsson 1921, Landnámabók Melabók AM 106, 112 fol. s. xxxiv;
Hannes Finnsson 1774, Landnámabók;
Jakob Benediktsson 1958, Skarðsárbók, Landnámabók Björns Jónssonar á Skarðsá, Rit handritastofnunar Íslands 1 s. xxii-xxiv, xxv-xxxii, xxxiii, xxxiv, xxxv, xxxvi, xxxvii, xxxix, xi ff…;
Jakob Benediktsson 1974, Landnámabók, Íslenzk handrit III s. x, xviii, xx, xxii, xxiii (eng. overs.: p. xxvi, xxxviii, xxxviii, xxxix, xl, xli);
Þorgeir Guðmundsson og Þorsteinn Helgason 1829, Íslendinga sögur I.
Stutt umfjöllun um Úlfljót, elstu lög Íslands og þing; lögsögumannatal.
„Úlfljótur hét maður …“
„… Þorgeir ljósvetningagoði var þá lögsögumaður.“
Úr Landnámutextanum, Crymogæu Arngríms lærða og öðrum heimildum.
„Hér segir hverjir lögsögumenn hafa verið á Íslandi og hvað lengi hver hefur lögsögu haft eftir Landnámu …“
Lögsögumannatal að árinu 1275, sem virðist hafa verið í AM 445 b 4to, framhald úr Crymogæu og úr Konungsannál Endar árið 1292 án niðurlags (neðst á blaði 37r).
Lýsing á handriti
Pappír með vatnsmerkjum.
- Aðalmerki 1: dárahöfuð með 5 meðalstórum bjöllum á kraga, 3 litlir hringir (IS5000-02-0106_p4), bl. 2, 4, 6, 10, 16. Stærð: 106 x 65 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 75 mm.
Aðalmerki 1 (par) (IS5000-02-0106_p29), bl. 15. Stærð: 99 x 57 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 69 mm.
Ekkert mótmerki.
Notað frá 1644 til 1651.
- Aðalmerki 2: skjaldarmerki með sverðlilju. Svo virðist einnig vera fangamark WR fyrir neðan en það er þó nokkuð óljóst (IS5000-02-0106_p49), bl. 18, 34, 36. Stærð: 129 x 66 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 74 mm.
Mótmerki 2: Fangamark PH (IS5000-02-0106_73), bl. 33, 35, 37. Stærð: 25 x 16 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 26 mm.
Notað frá 1644 til 1651.
- Eldri blaðsíðumerking 3-73 (vantar blaðsíðumerkingu á sum blöð, sbr. 1, 2, 21, 23, 27, 39, 43, 49, 54, 62, 69).
- Blöð eru ekki blaðmerkt.
8 kver:
- I: spjaldblað - fylgigögn 1 (eitt tvinn og eitt brot af tvinni: spjaldblað+fremra saurblað 1, fylgigögn 1)
- II: bl. 1-6 (3 tvinn: 1+6, 2+5, 3+4)
- III: bl. 7-10 (tvö blöð + 3 tvinn: 7, 8, 9+10)
- IV: bl. 11-14 (2 tvinn: 11+14, 12+13)
- V: bl. 15-24 (tvö blöð + 6 tvinn: 15, 16, 17+24, 18+23, 19+22, 20+21)
- VI: bl. 25-32 (4 tvinn: 25+32, 26+31, 27+30, 28+29)
- VII: bl. 33-37 (3 tvinn + eitt blað: 33+36, 34+35, 37)
- VIII: spjaldblað - aftara saurblað 1 (1 tvinn)
- Eindálka.
- Leturflötur er ca 272 mm x 157 mm.
- Línufjöldi er ca 47-50.
- Með hendi Þórðar Jónssonar; blendingsskrift ( kansellískrift er á fyrirsögnum).
- Helgi Grímsson skrifar blöð 1-10 og 15-16 sem eru innskotsblöð (sbr. Jakob Benediktsson: 1974 s. xxxix ).
- Blöð 1-10 og 15-16 (sbr. Jakob Benediktsson 1974, s. xxxix).
- Spássíugreinar með athugasemdum og/eða tilvísunum til annarra Landnámugerða (sbr. t.d. blöð 10v-11r).
Band er frá 1975 (320 mm x 240 mm x 17 mm).
- Spjöld eru klædd fínofnum stiga. Grófari strigi er á kili og hornum. Saumað á móttök. Saurblöð tilheyra þessu bandi.
Band (320 mm x 217 mm x 17 mm) frá 1700-1730.
- Spjöld og kjölur eru klædd bókfelli.
- Seðill með hendi Árna Magnússonar er á milli saurblaðs úr nýja bandinu og blaðleifa úr gamla bandinu. (167 mm x 105 mm): „Þessa Landnámu hefi ég fengið af séra Þórði Jónssyni á Staðarstað.“
- Laus miði með upplýsingum um forvörslu.
Uppruni og ferill
Handritið er skrifað á Íslandi og tímasett á tímabilinu ca 1644-1651, en til 17. aldar í Katalog I , bls. 71. Það er samsteypa Þórðar Jónssonar í Hítardal úr Skarðsárbók (AM 104 fol.) og Melabók (AM 445 b 4to), kallað Þórðarbók. Handritið hefur að mestu leyti sömu efnisskipan og Melabók. Varðveist hefur brot úr Þórðarbók undir safnmarkinu AM 112 fol. sem skrifað er af sama skrifara. Það varðveitir texta sambærilegan og á blöðum 1-10 og 15-16. Ekki eru til fleiri handrit af þessari gerð Landnámu.
Árni Magnússon fékk bókina frá sr. Þórði Jónssyni á Staðastað, dóttursyni Þórðar í Hítardal (sbr. seðil).
Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu 21. janúar 1976.
Aðrar upplýsingar
Kålund gekk frá handritinu til skráningar 27. október 1885 Katalog I; bls. 71-72 (nr. 125). DKÞ grunnskráði 15. nóvember 2001, VH skráði handritið samkvæmt TEIP5 reglum 29. janúar 2009; lagfærði í nóvember 2010. ÞÓS skráði vatnsmerki 4. júní 2020. EM uppfærði vatnsmerkin og skráði kveraskipan 26. maí 2023.
Viðgert og bundið af Birgitte Dall í maí 1975. Eldra band fylgir í öskju með handritinu.
Bundið í Kaupmannahöfn 1700-1730.
Gömul viðgerð, einkum á blaði 1.
- Stafrænar myndir á www.sagnanet.is.
- Svart-hvítar ljósmyndir á Det Arnamagnæanske Institut í Kaupmannahöfn.
- Ljósprent í Landnámabók. Íslenzk Handrit, Series in folio III (1974).
Notaskrá
Titill: Arkiv för nordisk filologi, Om tempusblandingen i islandsk prosa indtil 1250
Umfang: 78
Ritstjóri / Útgefandi: Einar Ól. Sveinsson
Umfang: 8
Ritstjóri / Útgefandi: Guðbrandur Vigfússon, Möbius, Theodor
Titill: Ættartölusafnrit séra Þórðar Jónssonar í Hítardal I-II
Titill: , Túlkun Íslendingasagna í ljósi munnlegrar hefðar : tilgáta um aðferð
Umfang: 56
Titill: Minni and Muninn : memory in medieval Nordic culture, Constructing a past to suit the present : Sturla Þórðarson on conflicts and alliances with king Haraldr hárfagri
Umfang: s. 175-196
Ritstjóri / Útgefandi: Jakob Benediktsson
Umfang: III
Ritstjóri / Útgefandi: Þorgeir Guðmundsson, Þorsteinn Helgason
Ritstjóri / Útgefandi: Det kongelige nordiske Oldskrift-Selskab
Umfang: I-IV
Ritstjóri / Útgefandi: Jakob Benediktsson
Umfang: I
Ritstjóri / Útgefandi: Björn K. Þórólfsson, Gísli Brynjúlfsson
Umfang: XV
Titill: Traversing the space of the oral-written continuum : medially connotative back-referring formulae in Landnámabók, Moving words in the Nordic Middle Ages : tracing literacies, texts, and verbal communities
Umfang: s. 255-278
Titill: Um Vatnshyrnu, , Stafkrókar : ritgerðir eftir Stefán Karlsson gefnar út í tilefni sjötugsafmælis hans 2. desember 1998
Umfang: 79
Lýsigögn
×- Land
- Ísland
- Staður
- Reykjavík
- Stofnun
- Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum
- Vörsludeild
- Handritasvið
- Safn
- Safn Árna Magnússonar
- Safnmark
- AM 106 fol.
- Efnisorð
- Sagnfræði
Landnám
Fornrit
Annálar - Fleiri myndir
Litaspjald- XML
- Opna XML færslu
- PDF í einni heild
- Athugasemdir
- Gera athugasemdir við handrit
Efni skjals
×- Landnámabók
- Formáli
- Hér hefur upp Landnámabók Íslandsbyggðar
- Hér hefjast upp landnám í Sunnlendingafjórðungi er nú má þykja með mestum blóma og umvexti til virðingar alls vors lands, fyrir Guðs gæslu og hinu æðstu höfðingja er nú gæta með honum þessarar landsbyggðar; og í þeim fjórðungi byggja og byggt hafa bæði lærðir og leikir; þar með og fyrir landskosta sakir.
- Hér hefjast upp landnám í Vestfirðingafjórðungi er flest stórmenni hefur byggðan.
- Hér hefjast upp Landnám í Norðlendingafjórðungi er fjöbyggðastur hefur verið af öllu Íslandi og er engi stærri ættbogi en sá eð frá þeim mönnum er kominn er þar hafa byggt. Hafa þar og flestar sögur gjörst og stærstar í þeim héruðum og ei eldist það enn á vorum dögum þótt vér eldumst og landið hrörni að sínum kostum. Nú væri af slíkum hlutum í skyldasta kyni að vita hið sanna um landabyggðir og að reka fornar ættartölur frá þeim mönnum er þann fjórðung hafa byggt.
- Þessir menn hafa land numið í Austfirðingafjórðungi er nú munu taldir vera og segir hvað að hendi (og fer hvað af hendi sem önnur bókm.) frá Langanesi suður til fjórðungamóts á Sólheimasand og er sögn manna þessi fjórðungur lands hafi fyrst albyggður verið.
- Samtíningur