Skráningarfærsla handrits

PDF
PDF

AM 106 fol.

Landnáma og ýmiss samtíningur ; Ísland, 1644-1651

Tungumál textans
íslenska

Innihald

1 (1r-35v (bls. 1-70))
Landnámabók
Titill í handriti

Landnáma

Athugasemd

Þórðarbók.

Texti á blöðum 6r-6v (í vinstra horni efst) er örlítið skertur.

Efnisorð
1.1 (1r (bls. 1))
Formáli
Upphaf

Í aldarfarsbók þeirri er Beda prestur heilagi gjörði …

Niðurlag

… að í þann tíma var farið í milli landanna.

Efnisorð
1.2 (1r-2v (bls. 1-4))
Hér hefur upp Landnámabók Íslandsbyggðar
Titill í handriti

Hér hefur upp Landnámabók Íslandsbyggðar

Upphaf

Á þeim tíma er Ísland fannst og byggðist af Noregi …

Niðurlag

… og fann hann þar karla.

Efnisorð
1.3 (2v-11r (bls. 4-21))
Hér hefjast upp landnám í Sunnlendingafjórðungi er nú má þykja með mestum blóma og umvexti til virðingar alls vors lands, fyrir Guðs gæslu og hinu æðstu höfðingja er nú gæta með honum þessarar landsbyggðar; og í þeim fjórðungi byggja og byggt hafa bæði lærðir og leikir; þar með og fyrir landskosta sakir.
Titill í handriti

Hér hefjast upp landnám í Sunnlendingafjórðungi er nú má þykja með mestum blóma og umvexti til virðingar alls vors lands, fyrir Guðs gæslu og hinu æðstu höfðingja er nú gæta með honum þessarar landsbyggðar; og í þeim fjórðungi byggja og byggt hafa bæði lærðir og leikir; þar með og fyrir landskosta sakir.

Upphaf

Austfirðingafjórðungur byggðist fyrst á Íslandi …

Niðurlag

… og var kallaður Hrólfur að Ballará.

Efnisorð
1.4 (11r-22v (bls. 21-44))
Hér hefjast upp landnám í Vestfirðingafjórðungi er flest stórmenni hefur byggðan.
Titill í handriti

Hér hefjast upp landnám í Vestfirðingafjórðungi er flest stórmenni hefur byggðan.

Upphaf

Maður hét Kalman, suðureyskur að ætt …

Niðurlag

… En þá eru[sic] bændur voru taldir á Íslandi þá voru DCCCC bónda í þessum fjórðungi.

Efnisorð
1.5 (22v-31r (bls. 44-61))
Hér hefjast upp Landnám í Norðlendingafjórðungi er fjöbyggðastur hefur verið af öllu Íslandi og er engi stærri ættbogi en sá eð frá þeim mönnum er kominn er þar hafa byggt. Hafa þar og flestar sögur gjörst og stærstar í þeim héruðum og ei eldist það enn á vorum dögum þótt vér eldumst og landið hrörni að sínum kostum. Nú væri af slíkum hlutum í skyldasta kyni að vita hið sanna um landabyggðir og að reka fornar ættartölur frá þeim mönnum er þann fjórðung hafa byggt.
Titill í handriti

Hér hefjast upp Landnám í Norðlendingafjórðungi er fjöbyggðastur hefur verið af öllu Íslandi og er engi stærri ættbogi en sá eð frá þeim mönnum er kominn er þar hafa byggt. Hafa þar og flestar sögur gjörst og stærstar í þeim héruðum og ei eldist það enn á vorum dögum þótt vér eldumst og landið hrörni að sínum kostum. Nú væri af slíkum hlutum í skyldasta kyni að vita hið sanna um landabyggðir og að reka fornar ættartölur frá þeim mönnum er þann fjórðung hafa byggt.

Upphaf

Gunnsteinn meinfretur son Álfs …

Niðurlag

… En þá er talið var bændaval á Íslandi, voru þar MCC bændur.

Efnisorð
1.6 (31r-36r (bls. 61-71))
Þessir menn hafa land numið í Austfirðingafjórðungi er nú munu taldir vera og segir hvað að hendi (og fer hvað af hendi sem önnur bókm.) frá Langanesi suður til fjórðungamóts á Sólheimasand og er sögn manna þessi fjórðungur lands hafi fyrst albyggður verið.
Titill í handriti

Þessir menn hafa land numið í Austfirðingafjórðungi er nú munu taldir vera og segir hvað að hendi (og fer hvað af hendi sem önnur bókm.) frá Langanesi suður til fjórðungamóts á Sólheimasand og er sögn manna þessi fjórðungur lands hafi fyrst albyggður verið.

Upphaf

Gunnólfur kroppa hét maður son Þóris Hauknefs hersis …

Niðurlag

… enda eru svo allar vitrar þjóðir að vita vilja upphaf sinna landsbyggða eða hvers hvergi til hefjast eða kynslóðir.

Notaskrá

Finnur Jónsson 1921, Landnámabók Melabók AM 106, 112 fol. s. xxxiv;

Hannes Finnsson 1774, Landnámabók;

Jakob Benediktsson 1958, Skarðsárbók, Landnámabók Björns Jónssonar á Skarðsá, Rit handritastofnunar Íslands 1 s. xxii-xxiv, xxv-xxxii, xxxiii, xxxiv, xxxv, xxxvi, xxxvii, xxxix, xi ff…;

Jakob Benediktsson 1974, Landnámabók, Íslenzk handrit III s. x, xviii, xx, xxii, xxiii (eng. overs.: p. xxvi, xxxviii, xxxviii, xxxix, xl, xli);

Þorgeir Guðmundsson og Þorsteinn Helgason 1829, Íslendinga sögur I.

Efnisorð
2 (36r-37r (bls. 71-73))
Samtíningur
Athugasemd

Stutt umfjöllun um Úlfljót, elstu lög Íslands og þing; lögsögumannatal.

Efnisorð
2.1 (36r-36v (bls. 71-72))
Enginn titill
Upphaf

Úlfljótur hét maður …

Niðurlag

… Þorgeir ljósvetningagoði var þá lögsögumaður.

Athugasemd

Úr Landnámutextanum, Crymogæu Arngríms lærða og öðrum heimildum.

Efnisorð
2.2 (36v-37r (bls. 72-73))
Annáll
Upphaf

Hér segir hverjir lögsögumenn hafa verið á Íslandi og hvað lengi hver hefur lögsögu haft eftir Landnámu …

Athugasemd

Lögsögumannatal að árinu 1275, sem virðist hafa verið í AM 445 b 4to, framhald úr Crymogæu og úr Konungsannál Endar árið 1292 án niðurlags (neðst á blaði 37r).

Efnisorð

Lýsing á handriti

Blaðefni

Pappír með vatnsmerkjum.

  • Aðalmerki 1: dárahöfuð með 5 meðalstórum bjöllum á kraga, 3 litlir hringir (IS5000-02-0106_p4), bl. 2, 4, 6, 10, 16. Stærð: 106 x 65 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 75 mm.

    Aðalmerki 1 (par) (IS5000-02-0106_p29), bl. 15. Stærð: 99 x 57 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 69 mm.

    Ekkert mótmerki.

    Notað frá 1644 til 1651.

  • Aðalmerki 2: skjaldarmerki með sverðlilju. Svo virðist einnig vera fangamark WR fyrir neðan en það er þó nokkuð óljóst (IS5000-02-0106_p49), bl. 18, 34, 36. Stærð: 129 x 66 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 74 mm.

    Mótmerki 2: Fangamark PH (IS5000-02-0106_73),  bl. 33, 35, 37. Stærð: 25 x 16 mm, fjarlægð á milli vatnslína á báðum megin vatnsmerkisins: 26 mm.

    Notað frá 1644 til 1651.

Blaðfjöldi
iii + 37 + i blöð (312 mm x 205 mm). Nokkrar línur eru auðar neðst á blaði 35v og blað 37v er autt.
Tölusetning blaða

  • Eldri blaðsíðumerking 3-73 (vantar blaðsíðumerkingu á sum blöð, sbr. 1, 2, 21, 23, 27, 39, 43, 49, 54, 62, 69).
  • Blöð eru ekki blaðmerkt.

Kveraskipan

8 kver:

  • I: spjaldblað - fylgigögn 1 (eitt tvinn og eitt brot af tvinni: spjaldblað+fremra saurblað 1, fylgigögn 1)
  • II: bl. 1-6 (3 tvinn: 1+6, 2+5, 3+4)
  • III: bl. 7-10 (tvö blöð + 3 tvinn: 7, 8, 9+10)
  • IV: bl. 11-14 (2 tvinn: 11+14, 12+13)
  • V: bl. 15-24 (tvö blöð + 6 tvinn: 15, 16, 17+24, 18+23, 19+22, 20+21)
  • VI: bl. 25-32 (4 tvinn: 25+32, 26+31, 27+30, 28+29)
  • VII: bl. 33-37 (3 tvinn + eitt blað: 33+36, 34+35, 37)
  • VIII: spjaldblað - aftara saurblað 1 (1 tvinn)

Umbrot

  • Eindálka.
  • Leturflötur er ca 272 mm x 157 mm.
  • Línufjöldi er ca 47-50.

Ástand

  • Blöðin eru stökk og slitin en gömul viðgerð er á mörgum þeirra, sbr. t.d. blað 1.
  • Ræmur af tveimur blöðum eru á milli saurblaðs og blaðs 1r.

Skrifarar og skrift

  • Helgi Grímsson skrifar blöð 1-10 og 15-16 sem eru innskotsblöð (sbr. Jakob Benediktsson: 1974 s. xxxix ).

Skreytingar

  • Titill og fyrsta lína textans eru með stærra letri en meginmálið (sjá blöð 1r og 1v). Það á einnig við þar sem skil verða í efni eða kaflaskipti (sbr. t.d. blað 31r).

  • Skrautstafir og pennaskreytingar (sbr. t.d. blöð 10v, 12v og 14v).

Spássíugreinar og aðrar viðbætur

  • Blöð 1-10 og 15-16 (sbr. Jakob Benediktsson 1974, s. xxxix).
  • Spássíugreinar með athugasemdum og/eða tilvísunum til annarra Landnámugerða (sbr. t.d. blöð 10v-11r).

Band

Band er frá 1975 (320 mm x 240 mm x 17 mm).

  • Spjöld eru klædd fínofnum stiga. Grófari strigi er á kili og hornum. Saumað á móttök. Saurblöð tilheyra þessu bandi.

Band (320 mm x 217 mm x 17 mm) frá 1700-1730.

  • Spjöld og kjölur eru klædd bókfelli.

Fylgigögn

  • Seðill með hendi Árna Magnússonar er á milli saurblaðs úr nýja bandinu og blaðleifa úr gamla bandinu. (167 mm x 105 mm): Þessa Landnámu hefi ég fengið af séra Þórði Jónssyni á Staðarstað.
  • Laus miði með upplýsingum um forvörslu.

Seðill og handrit eru ljósprentuð í Landnámabók. Ljósprentun handrita. Útgefandi Jakob Benediktsson. Íslenzk handrit III. Reykjavík 1974. Seðillinn er gefinn út og útskýrður á bls. xxi

Uppruni og ferill

Uppruni

Handritið er skrifað á Íslandi og tímasett á tímabilinu ca 1644-1651, en til 17. aldar í Katalog I , bls. 71. Það er samsteypa Þórðar Jónssonar í Hítardal úr Skarðsárbók (AM 104 fol.) og Melabók (AM 445 b 4to), kallað Þórðarbók. Handritið hefur að mestu leyti sömu efnisskipan og Melabók. Varðveist hefur brot úr Þórðarbók undir safnmarkinu AM 112 fol. sem skrifað er af sama skrifara. Það varðveitir texta sambærilegan og á blöðum 1-10 og 15-16. Ekki eru til fleiri handrit af þessari gerð Landnámu.

Ferill

Árni Magnússon fékk bókina frá sr. Þórði Jónssyni á Staðastað, dóttursyni Þórðar í Hítardal (sbr. seðil).

Aðföng

Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi tók við handritinu 21. janúar 1976.

Aðrar upplýsingar

Skráningarferill

Kålund gekk frá handritinu til skráningar 27. október 1885 Katalog I; bls. 71-72 (nr. 125). DKÞ grunnskráði 15. nóvember 2001, VH skráði handritið samkvæmt TEIP5 reglum 29. janúar 2009; lagfærði í nóvember 2010. ÞÓS skráði vatnsmerki 4. júní 2020. EM uppfærði vatnsmerkin og skráði kveraskipan 26. maí 2023.

Viðgerðarsaga

Viðgert og bundið af Birgitte Dall í maí 1975. Eldra band fylgir í öskju með handritinu.

Bundið í Kaupmannahöfn 1700-1730.

Gömul viðgerð, einkum á blaði 1.

Myndir af handritinu

  • Stafrænar myndir á www.sagnanet.is.
  • Svart-hvítar ljósmyndir á Det Arnamagnæanske Institut í Kaupmannahöfn.
  • Ljósprent í Landnámabók. Íslenzk Handrit, Series in folio III (1974).

Notaskrá

Titill: Antiquités Russes
Ritstjóri / Útgefandi: Rafn, C. C.
Titill: Fornsögur: Vatnsdælasaga, Hallfreðar saga, Flóamanna saga
Ritstjóri / Útgefandi: Guðbrandur Vigfússon, Möbius, Theodor
Höfundur: Scott, Forrest S.
Titill: Eyrbyggja saga. The vellum tradition,
Umfang: 18
Höfundur: Guðrún Ása Grímsdóttir, Þórður Jónsson í Hítardal
Titill: Ættartölusafnrit séra Þórðar Jónssonar í Hítardal I-II
Höfundur: Hreinn Benediktsson
Titill: Linguistic studies, historical and comparative
Titill: , Eyrbyggja saga
Ritstjóri / Útgefandi: Einar Ól. Sveinsson, Matthías Þórðarson
Umfang: IV
Titill: Íslenzk Handrit, Series in folio, Landnámabók
Ritstjóri / Útgefandi: Jakob Benediktsson
Umfang: III
Titill: Íslendínga sögur: udgivne efter gamle Haandskrifter
Ritstjóri / Útgefandi: Det kongelige nordiske Oldskrift-Selskab
Umfang: I-IV
Titill: Katalog over Den Arnamagnæanske Håndskriftsamling
Ritstjóri / Útgefandi: Kålund, Kristian
Höfundur: Males, Mikael
Titill: Egill och Kormákr - tradering och nydikting,
Umfang: 1
Höfundur: Bjarni Einarsson
Titill: , Litterære forudsætninger for Egils saga
Umfang: VIII
Titill: Skarðsárbók: Landnámabók Björns Jónssonar á Skarðsá, Rit Handritastofnunar Íslands
Ritstjóri / Útgefandi: Jakob Benediktsson
Umfang: I
Titill: STUAGNL, Íslendinga sögur, Hávarðar saga Ísfirðings
Ritstjóri / Útgefandi: Björn K. Þórólfsson, Gísli Brynjúlfsson
Umfang: XV
Höfundur: Stefán Karlsson
Titill: Um Vatnshyrnu,
Umfang: s. 279-303
Höfundur: Sveinbjörn Rafnsson
Titill: Gripla, Um kristniboðsþættina
Umfang: II
Höfundur: Ármann Jakobsson
Titill: Hvað á að gera við Landnámu?, Gripla
Umfang: 26
Lýsigögn
×

Lýsigögn