Íslenskar þjóðsögur. Safnað hefur Þorsteinn Þorkelsson, I. bindi Á aftanverðri titilsíðu er þessi vísa:Oss þá góða gleðin flýr/ og gjörist margt að buga / 'Sökkva bekkjar' dísin dýr / dapran lífgar huga.
„Formáli“
„Þá er ég var lítill var það fyrir mér eins og flestum öðrum börnum að mér þótti frábærlega mikið gaman að sögum …“
„… En það er nauðsynlegt að fá sögurnar úr sem flestum áttum til samanburðar, að velja úr þeim það sem best og fyllst er sagt. Syðra-Hvarfi, 1. ágúst 1900. Þorsteinn Þorkelsson. “
„I. Álfasögur“
Blað 7r er titilsíða. Blað 7v er autt.
„11. Jón í Hryflu“
„Á fyrri hluta nítjándu aldar bjuggu þau hjón í Hryflu í Ljósavatnsskarði er Jón og Ragnhildur hétu …“
„… en hafði enga stafi er smiðir eru þó vanir að setja á skeiðar sínar.“
„Þessi saga var mér sögð af vitrum manni og skilgóðum úr Þingeyjarþingi.“
„12. Jón á Skjöldólfsstöðum“
„Það var ekki löngu eftir aldamótin 1800 …“
„… Eftir hennar dag komst það á ringulreið og munu þá stokkar og skildir af því hafa verið bræddir upp. Ekki voru þeir mjög fagursmíðaðir en efnismiklir.“
„Aldraður kvenmaður er Aðalbjörg hét, ættuð úr Þingeyjarþingi, sagði mér sögu þessa fyrir fullum þrjátíu árum (nálægt 1870) og kvaðst hún hafa verið unglingur á Skjöldólfsstöðum er hún heyrði Jón bónda segja hana. Og hefi ég reynt til að segja hana sem líkast því er hún sagði, það er ég frekast man. En ég tel víst að einhverjir sem kunnugri eru, muni kunna hana réttari og fyllri en hér er frá skýrt. Ei að síður mætti hafa mitt handrit til samanburðar.“
„13. Ljósmóðirin“
„Það var á bæ einum á Austurlandi að þar bjuggu hjón nokkur …“
„… Eftir þetta útbreiddist sagan í kyrrþey og líklegt er að saga þessi hafi viðhaldist fyllri og betri nálægt þeim stöðum, þar sem menn trúðu hún hefði við borið.“
„Mig minnir ég hafi heyrt hana úr Þingeyjarþingi.“
„15. Ein sit ég úti grátin. Brot.“
„Sagt er það hafi einu sinni verið stúlka ein á bæ, er var trúlofuð manni nokkrum ungum er brá heiti við hana …“
„… Þetta er ekki nema lítið brot. Vísurnar hljóta að vera fleiri og einhver sögn að fylgja þeim er ég hefi eigi heyrt.“
„17. Ólafur og Jón“
„Á bæ nokkrum suðaustur undir Eyjafjöllum bjó bóndi sá er Árni hét …“
„… En aldrei þorði hann að forvitnast um byggðir Ólafs bróður síns.“
„Sagan er eftir kvenmanni suðaustan af landi, er ferðaðist um Svarfaðardal nálægt 1850.“
„18. Jón og Þórður“
„Að austanverðu í Önundarfirði er veiðistöð sú er Kálfseyri heitir …“
„… Góðar urðu samfarir þeirra Þórðar og Kristínar. Þau bjuggu að Kirkjubóli eftir Ögmund og var Þórður gildur og góður bóndi.“
„Þessi saga var mér sögð af manni vestan af landi fyrir löngu síðan.“
„20. Þóra drottning“
„Það bar við í Rauðuskriðu í Þingeyjarþingi, eitt vor eftir sumarmál …“
„… Vinnumaður tók síðan jörðina í vald sitt, gifti sig og fór að búa. Bjó til elli í Rauðuskriðu og varð gildur bóndi.“
„Sögnin er eftir Svarfdæling er hafði dvalið nokkur ár í Þingeyjarþingi.“
„21. Yfirsetukaupið“
„Á kirkjustað nokkrum í Rangárþingi var sauðamaður nokkur ungur að aldri, gætinn og greindur og dulur í skapi …“
„… Líka þótti mönnum það benda til þess að hann varð hinn mesti lánsmaður.“
„Þessi saga var mér sögð af Sunnlendingi er þekkti manninn fyrir mjög löngu.“
„23. Langspilið“
„Það hefur lengi verið trú manna …“
„… Þá leit ég upp, segir hann, og sá þá að dyrnar vóru orðnar troðfullar af ljúflingsfólki og þá hætti ég að slá.“
„Eitt af börnum þeim er þarna vóru viðstödd var unglingsstúlka er Sofjá hét, dóttir séra Gísla Magnússonar á Tjörn, sannorð og ráðvönd. Og hún sagði mér frá.“
„24. Hljóðið“
„Björn Halldórsson hét merkur bóndi á Syðra-Holti í Svarfaðardal, d. 1795 …“
„… Og var lengi eftir þetta að menn komu ekki lengur í skemmuna til að heyra Jón slá langspil sitt.“
„Svarfdælsk sögn.“
Blað 100v er autt.
„II. Einstakra manna sögur“
Blað 101r er titilsíða. Blað 101v er autt.
„25. Oddur sterki“
„Sturla er maður nefndur. Segja nokkrir ættfróðir menn að hann væri Vilhjálmsson …“
„… Margir göfgir menn hafa komið af Oddi svo sem Jón læknir Pétursson, Guðríður biskupsfrú, Pétur biskup og bróðir hans, Helgi Hálfd. og fleiri.“
„Svarfdælsk sögn.“
Röng blaðsíðumerking: bls. 206 og 207 í handriti eru merktar 106 og 107 í handriti.
„26. Galdra-Leifi“
„Það er sagt að Þórður Þorleifsson frá Möðruvöllum hafi fyrst búið í Skagafirði og flust þaðan suðaustur í Hreppa …“
„… Og komst þar í kynni við ljúflingskonu eins og segir í þætti hans, í neðanmálssögum Ísafoldar. Hann dó 1647.“
„Sagan er eftir kvenmanni suðaustan af landi, er ferðaðist um Svarfaðardal nálægt 1850.“
Röng blaðsíðumerking: bls. 209 er merkt 109 í handriti.
„27. Hallur harði“
„Hallur Bjarnason í Möðrufelli, Pálsonar sýslumanns Grímssonar, á Möðruvöllum … “
„… Hallur átti fjölda barna og var hinn kynsælasti maður.“
„Einhvern tímann var til á Urðum lítill söguþáttur, ritaður af Halli harða og þaðan er þetta tekið eftir minni.“
„28. Sr. Þorkell Þorsteinsson. 1723 “
„Árni Skaftason og Þorkell Þorsteinsson hétu skólapiltar tveir á Hólum á dögum Steins biskups …“
„… En lík séra Þorkels rak ekki að landi fyrr en seint um sumarið. Þá bar það upp að Sauðanesi á Langanesi svo séra Árni söng yfir því og þótti það allmerkilegt.“
„29. Séra Eyjólfur lærði. 1745.“
„Séra Eyjólfur var sonur Jóns Eyjólfssonar sýslumanns í Kjósarsýslu og vísi lögmanns …“
„… Hann var svo ritviss að sannsögur með hans hendi þóttu jafnréttar og skinnbækurnar. Hann þýddi fyrsta orðið 'Theólógía' - Guðfræði. Hann var lítillátur og vinsæll.“
„Séra Jón Halldórsson. 1779.“
„Séra Jón Halldórsson á Völlum var sonur merkisbónda og lögsagnara …“
„… Kunnugir menn sögðu að Páll sýslumaður Melsteð sonur hans, hefði erft þunglyndið af föður sínum en gáfnaskarpleikann af afa sínum.“
„Að mestu svarfdælsk sögn.“
Vantar kaflanúmer; 30.
„31. Séra Magnús Einarsson. 1794.“
Eftirfarandi eru tíu sögur af séra Magnúsi Einarssyni.
„1. Séra Magnús og Jón Pétursson.“
„Séra Magnús Einarsson, prestur á Tjörn í Svarfaðardal 1769-1794, var á sínum tíma álitinn gáfumaður mikill, andríkur mjög og skáld gott …“
„… Og skildust þeir prestur og læknir bestu vinir og héldu vináttu sinni til dauðadags.“
„ 2. Séra Magnús og Jörgin Hólm“
„Séra Magnús var forspár mjög og þótti oft vita margt með undarlegum hætti bæði framkomið og óframkomið …“
„… og var þar foss undir og þar týndist hvor tveggja maðurinn og hesturinn. Og er það Grafará er þar rennur ofan.“
„3. Séra Magnús og Jón á Urðum“
„Jón hét maður og var Sigurðsson, gáfumaður og íþróttamaður mikill …“
„… Og þótti mönnum þeir prestur og bóndi vera báðir nærgætnir.“
„4. Séra Magnús og Finnur“
„Finnur hét maður. Hann bjó á bæ þeim er heitir á Hjaltastöðum …“
„… Síðan giftist hún Jóni dannibrogsmanni Sigurðssyni hinum ríka, er lengi bjó að Böggversstöðum í Svarfaðardal.“
„Sögn þessi er svarfdælsk eftir kunnugustu hlutaðeigendum.“
„5. Séra Magnús og Þorkell smiður og Finnur“
„Þá er sér Magnús var prestur á Tjörn bjó sá maður á Jarðbrú, næsta bæ …“
„… Og þótti mönnum þeir prestur og bóndi vera báðir nærgætnir.“
„6. Gáið að börnunum“
„Það var eitt vor þegar farið var að vinna á túnum, að séra Magnús átti ferð fram í Skíðadal …“
„… Að þrem dögum liðnum drukknaði eitt barnið frá Bakka í ánni.“
„Þessi sögn er áreiðanleg.“
„7. Blár er Steinn“
„Eitthvert sinn átti séra Magnús ferð út að Hraunum í Fljótum …“
„… það hefði verið fyrirboði þess er prestur mælti og að hann hefði séð einhverja feigðarblæju yfir honum.“
„Svarfdælsk sögn.“
„8. Klúturinn“
„Það vóru fjölda margir sem leituðu ráða til séra Magnúsar …“
„… þá er hann vissi að ráða prests var leitað. En aldrei vissi neinn hver það hafði gert.“
„Svarfdælsk sögn.“
„9. Kaupstaðarferðin“
„Það var eitt haust að margir Svarfdælir fóru í kaupstað á Akureyri …“
„… og mundi það hafa verið í fyrsta sinn er hans hefði orðið vart (hér) vestan fjarðar.“
„Sögnin er að mestu eftir Magnúsi prófasti Erlendssyni.“
„Sendingin“
„Þórarinn sýslumaður og Magnús Einarsson komu eitt sumar af Alþingi og vóru ekki nema þeir tveir í förinni …“
„… Og aldrei varð sýslumaður framar var við neina áleitni frá þessari hlið.“
„Svarfdælsk og eyfirsk sögn.“
„32. Jón á Böggversstöðum“
„Sigurður hét maður. Hann bjó á Jökli í Eyjafirði …“
„… Margt var af afkomendum Valgerðar, ágætasta bændafólk. Þau Jón dannibrogsmaður og hún áttu einn son er Sveinn hét og dó hann ungur. Hans nafn bar fyrstur Sveinn bóndi á Hofi.“
Röng blaðsíðumerking: bls. 323, 324, 325 og 326 eru bls. 223, 224, 225 og 226 í handriti.
Bók.
Pappír.
Engin blaðmerking en handritið er blaðsíðumerkt; v-xii; bls. 1-328.
22 kver.
Skrifað er á línustrikuð blöð með 17 áprentuðum línum.
Leturflötur er að öðru leyti ekki markaður.
Ástand handrits er nokkuð gott.
Smá rifur eru á jöðrum kápuspjalda.
Ein hönd; skrifari Þorsteinn Þorkelsson, Syðra-Hvarfi (sbr. innan á kápu).
Fyrirsagnir eru vel afmarkaðar og kaflar númeraðir.
Bundið.
Meðfylgjandi er miði undirskrifaður af Hallfreði Erni Eiríkssyni.
Handritið barst Stofnuninni með handritum Ólafs Davíðssonar frá Huldu Stefánsdóttur frænku hans (sbr. miði meðfylgjandi handriti).